Un traballo, con participación do CSIC, indica que estes cambios dependen da deforestación, o quecemento global, a duración da estación seca e a diminución das choivas
14 feb 2024 . Actualizado ás 18:43 h.Unha nova publicación de Nature analiza os limiares potenciais que poderían empurrar á selva amazónica a un punto de non retorno. O estudo, no que participou o Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC), estima que para o 2050 entre o 10 % e o 47 % do bosque amazónico podería cambiar de forma irreversible e desaparecer. «O obxectivo primordial era avaliar como de preto ou lonxe estamos de exceder os límites seguros planetarios no referente ao bosque tropical continuo máis grande do planeta», detalla Encarni Montoya, investigadora do CSIC en Geociencias Barcelona (GEO3BCN-CSIC) e coautora do artigo.
O estudo, liderado por Bernardo Flores, da Universidade Federal de Santa Catalina (Brasil), sinala que as potenciais alteracións dependen do aumento da temperatura, a diminución da precipitación, o aumento da tempada seca, a intensidade da estacionalidade das choivas e a deforestación. Traspasar o punto de inflexión destes cinco factores, provocados directa ou indirectamente polo cambio global, pode provocar cambios locais e sistemáticos na Amazonia. Estas modificacións poden empurrar o bosque tropical máis grande do mundo a un punto de «non retorno» que repercutirá no clima gobal da Terra.
Segundo o artigo, de momento xa se excedeu os niveis de deforestación e degradación do bosque amazónico, que sitúa como punto de inflexión unha deforestación acumulada do 20 %. Neste caso, o equipo de investigación establece o límite seguro no 10 %, aínda que xa se superou o 13 %.
Tendo en conta os modelos sobre o quecemento global, o traballo sinala que o limiar crítico de aumento de temperatura media a nivel global, neste caso, sitúase en 2º C, establecendo como límite seguro para o bosque amazónico 1.5 ºC. En canto á redución das choivas, o punto de inflexión sitúase nos 1.000 mm de precipitación anuais, indicando como límite seguro 1.800 mm. O artigo establece, ademais, que non debería superarse o déficit de 450 mm de choiva ao ano nos períodos de estación seca. Neste caso, establecen como límite seguro 350 mm. Así mesmo, propoñen unha duración límite da estación seca, establecendo o limiar crítico nos oito meses e o límite seguro en cinco meses.
Aproximacións moi conservadoras
O equipo investigador do estudo, composto por máis de 20 profesionais de centros de investigación e universidades de Europa e América, pon tamén o foco na necesidade de traballar en mellorar a integración de datos de campo ou experimentais nas simulacións. Consideran imprescindible avanzar tecnoloxicamente na integración de modelos robustos para simular diferentes variables que interaccionan entre si e que poden provocar retroalimentaciones e efectos en fervenza.
«As aproximacións presentadas neste estudo son moi conservadoras debido ao descoñecemento de como os diferentes factores de cambio relativos ao estrés hídrico e as características intrínsecas dos ecosistemas amazónicos interaccionan entre si e aceleran ou diminúen as velocidades de cambio», lamenta Montoya.
Consecuencias climáticas e sociais
A desaparición dos bosques amazónicos influiría na regulación climática do planeta, así como na perda de diversidade tanto biolóxica como cultural a nivel global. «Como bosque tropical continuo máis extenso do planeta, o que pase na Amazonia ten e terá repercusións a escala global debido, entre outros factores, ao seu papel de regulador climático», subliña Montoya. Tamén implicaría a perda de diversidade cultural: a Amazonia é o fogar de 47 millóns de persoas, incluíndo 2,2 millóns de indíxenas e comunidades locais pertencentes a unhas 400 etnias e culturas diferentes.
Para reducir as potenciais consecuencias negativas e evitar a desaparición da Amazonia apelan á responsabilidade local e internacional. «Ademais de desenvolver políticas de restauración e conservación a nivel local para desacelerar a degradación, débense tomar xa accións a nivel supra gobernamental, na esfera política global, encamiñadas á diminución da emisión de gases de efecto invernadoiro, así como para evitar ou diminuír a sobreexplotación dos recursos naturais», di a investigadora de GEO3BCN-CSIC.
A publicación tamén fai fincapé en impulsar a participación dos territorios de gobernanza indíxena na toma de decisións, así como adoptar prácticas tradicionais. De acordo con Montoya, «as zonas protexidas e, en especial, os territorios gobernados por indíxenas son a miúdo espazos mellor preservados».
Os investigadores constataron en Nature que a selva amazónica alberga o 10 % da biodiversidade do planeta, almacena carbono equivalente a uns 20 anos das emisións da Terra e é responsable dun efecto de arrefriado neto que axuda a estabilizar o clima global.
Para chegar ás súas conclusións, os científicos utilizaron rexistros históricos (que abarcan uns 65 millóns de anos), modelos climáticos e datos de observación dos últimos corenta anos -observacións por satélite da propagación dos incendios forestais, a cobertura arbórea ou a deforestación.