No que levamos de século, a Unión Europea deu respostas diferentes, en intensidade e acerto, á sucesión de crise de todo tipo ás que se tido que enfrontar. Se ante a crise financeira do período 2008-2012, a súa política timorata e gravemente equivocada creou máis problemas dos que resolveu, deixando ademais un legado que chega ata o de agora mesmo (visible por exemplo no atraso do investimento), a actitude cambiou radicalmente durante a pandemia: nese momento a súa conduta proactiva permitiu unha rápida saída da situación de colapso; apareceu entón unha visión e unha promesa transformadora que durou uns poucos anos… pero que xa parece esgotada. Porque ante o novo e complexo panorama geoeconómico, o noso continente apenas dá sinais de dinamismo.
É certo que nesa nova orde Europa conta con malas cartas. O atraso tecnolóxico fronte ás potencias norteamericana e chinesa (que algunhas fontes estiman en dez anos); a dependencia en materia enerxética e de minerais críticos; o baixo crecemento, non só nunha perspectiva de curto prazo; o inverno demográfico; ou o feito de que as dúas economías que definen o seu eixo central, as de Alemaña e Francia, atópense atrapadas nos seus propios labirintos económicos e políticos. Eses son ningúns dos arduos problemas aos que se enfronta o modelo europeo, esa aliaxe de versións avanzadas de prosperidade económica, democracia liberal e Estado de benestar. Un modelo que agora sofre unha importante ameaza exterior: desde Estados Unidos, o tándem Trump-Vance non disimula o propósito de lograr o seu dilución (coincidindo niso con Vladimir Putin).
Ante esta nova situación, a Unión Europea está obrigada a reaccionar. Por iso, moitos pensabamos que esa presión externa abriría unha fiestra de oportunidade para que Europa dese varios pasos adiante no seu proceso de integración, completando mercados (como o enerxético ou o das finanzas), retomando en serio a dobre transición e afrontando os vellos problemas que lastran a produtividade (desde o minifundismo empresarial ao exceso de burocracia). Podería dicirse que, ante a ameaza o presidente norteamericano, Donald Trump, os europeos están apremados a comportarse como adultos. Nese sentido, foi moi oportuna a aparición dos informes elaborados por Enrico Letta e Mario Draghi; este último estableceu a imperiosa necesidade de dinamizar a política industrial, cun cálculo do volume de investimento imprescindible para porse ao día: 1,3 billóns de euros, que debese ser financiado a través dalgún mecanismo de débeda mancomunada.
O que estamos a ver, con todo, vai en dirección oposta. Non é soamente o retroceso dos obxectivos climáticos ou a inacción en materia tecnolóxica; é que non parece que os órganos comunitarios estean a tomarse en serio as propostas dos informes mencionados, que eles mesmos encargaron. Acábao de dicir con claridade o propio Draghi: imos mal, incluso peor que hai un ano; a política industrial non acaba de despegar e apenas un 11 % das recomendacións reformistas incluídas no seu informe (exactamente 383) foron levadas a efecto.
Pero quizais o peor, o que máis inquietude ou aberta decepción causa, é a actitude claudicante que os nosos dirixentes manifestan ante a agresividade que vén desde Estados Unidos. A estratexia do apaciguamiento vaise impondo nas relacións transatlánticas, trátese de aranceis, gasto militar, posicionamentos ante os conflitos ou presións para reducir a regulación dos monopolios tecnolóxicos. Inclinar a cerviz non parece boa política ante os matóns. E non axuda para afirmar unha mínima posición de liderado internacional.