O IX informe FOESSA, elaborado por 140 investigadores e baseado na enquisa a máis de 12.000 fogares, publícase cada cinco anos. A diferenza do indicador europeo AROPE, FOESSA utiliza o Índice Sintético de Exclusión Social (ISES), que mide 35 indicadores en tres dimensións (económica, participación social e acceso a dereitos), captando aspectos invisibles en AROPE como illamento, saúde mental e precariedade educativa.
O informe mostra unha realidade preocupante: máis de 4 millóns de persoas viven en exclusión severa en España, un terzo son menores. Ademais, 2,5 millóns de mozos (18-29 anos) están atrapados na precariedade, con empregos temporais e salarios ata un 30 % menores que os dos seus pais, rompendo a mobilidade social. Vivenda e traballo son os focos do problema. Segundo FOESSA, ter emprego xa non garante inclusión: a precariedade afecta ao 47,5% da poboación.
En Galicia, aínda que non hai datos exactos sobre pobreza laboral, o aumento da integración precaria revela que moitos traballadores seguen en situación de vulnerabilidade, sen estabilidade nin benestar. Fronte ao incremento da exclusión severa en España (do 6,9 ao 8,8%), Galicia logrou contela, reducindo a súa taxa do 6,6 ao 6,2%, o que reflicte certa fortaleza institucional e comunitaria. Con todo, a subida da integración precaria —do 31,1 á 43,8%— evidencia unha debilidade estrutural: o emprego xa non garante inclusión e a vulnerabilidade latente podería derivar en exclusión futura se non se reforzan políticas de traballo, vivenda e protección social.
Esta situación esixe unha resposta decidida. A nivel nacional, é necesario reorientar as políticas públicas cara á xustiza social, garantindo o acceso universal a vivenda, saúde e educación postobligatoria. No ámbito autonómico e municipal, Galicia debe fortalecer as súas redes comunitarias, promover emprego digno e estable, impulsar vivenda alcanzable e deseñar estratexias para reter e atraer poboación mozo, especialmente en zonas rurais. Ademais, cada persoa pode contribuír mediante consumo responsable e participación activa para reconstruír unha sociedade galega máis equitativa, cohesionada e sostible.
Obsérvase un proceso inédito de fragmentación social: a clase media, definida pola súa capacidade de integración (emprego estable, vivenda, saúde e redes), redúcese, empurrando a moitas familias cara a estratos inferiores. Os dous piares tradicionais de inclusión —emprego e vivenda— convertéronse en factores de risco. O 45% de quen vive de alugueiro en España (a cifra máis alta da UE) está en risco de exclusión, o que evidencia a perda do «colchón» que ofrecía a clase media e a transmisión interxeracional da desigualdade. Como advirte Piketty, sen políticas redistributivas eficaces, o crecemento económico amplifica as fendas.
Galicia e España están nunha encrucillada: ou reforzan os mecanismos de inclusión ou profundan a fractura social. O informe FOESSA expón un cambio de paradigma cara a unha sociedade que priorice o coidado, a interdependencia e a sustentabilidade. Isto esixe políticas concretas: garantir a vivenda como dereito, reformar o mercado laboral para erradicar a precariedade, fortalecer a educación postobligatoria como barreira fronte á exclusión, asegurar o acceso universal á saúde e consolidar redes comunitarias e capital social. Sen isto, o risco non é só manter a desigualdade, senón cronificarla e comprometer a cohesión social futura. Galicia frea a exclusión, pero a precariedade dispárase e FOESSA alerta sobre un risco estrutural.