«Ou que arde », a película de Oliver Laxe que pon Os Ancares no mapa da historia do cine
LUGO
O director lucense di que non fai falta buscarlle sentido a todo para que unha obra nos penetre
01 ene 2020 . Actualizado ás 21:15 h.Na historia do cine existen obras que transcenden fronteiras para converterse en películas atemporales. Cando Víctor Erice presentou en 1973 O espírito da colmea estaba a abrir non só un camiño artístico persoal senón que tamén pondo a España no mapa da sétima arte. Aquela obra resumía todo o cine español e lanzaba unha mensaxe cara ao futuro. Oliver Laxe, coa súa terceira película, Ou que arde , conseguiu o mesmo, crear unha obra que xa viaxa a través do tempo e cuxos límites aínda están por escribir e descubrir.
O gran éxito de público que acadou (entendendo éxito por unhas cifras de espectadores pouco habituais para unha produción modesta) non deixa de ser un instante pasaxeiro. Mesmo, se finalmente recibe o recoñecemento dos premios Goya, será unha anécdota dentro do mundo do espectáculo español. Ou que arde xoga noutra liga. O seu percorrido vas máis aló dunha estrea con colas de espectadores ou de premios dunha industria moi remisa a recoñecer a autores como Erice ou Laxe, aínda que é capaz de renderse antes as súas películas. Almodóvar acábao de facer esta semana.
Escribiuse moito acerca das secuencias máis famosas e inesquecibles da película de Laxe: a chegada de Amador á súa casa e o encontro coa súa nai (imposible non acordarse de John Ford), Benedicta acubillada dentro dun castiñeiro (como un personaxe de Ozu), o diálogo entre nai e filla acerca do sufrimento (pura poesía de Mizoguchi), o arranque hipnótico e de ciencia ficción (a influencia de Tarkovski é evidente), ou o paseo desa nai entre as cinzas dun mundo que desaparece (Kurosawa está presente). Pero hai unha secuencia na que directamente se explicita o xeito de entender o cine deste autor lucense. Trátase da viaxe en camioneta da veterinaria con Amador. Nun momento, ela acende a radio e soa a marabillosa canción Suzanne, de Leonard Cohen. Ela pregúntalle se lle gusta —por outra banda unha canción que nada ten que ver coa contorna que se describe— e Amador dille que non entende o inglés. Entón, ela, en definitiva Oliver Laxe, afirma que non fai falta entender o inglés para saber apreciar a fermosura da canción, para a continuación a cámara irse cara ao plano longo do ollo dunha vaca.
Non fai falta buscarlle sentido a todo para que unha obra —sexa musical, artística ou cinematográfica— penétrenos. Lvos cineastas que expoñen as súas creacións desde o corazón, a comprensión e o amor, como adoita explicar Laxe, precisamente o que buscan é chegar, primeiro ao corazón do espectador, e logo, espertar a súa conciencia do mundo que lles rodea.
Laxe segue os preceptos dunha das súas referencias cinematográficas, Robert Bresson, cando este afirmaba que non se filmaba para «ilustrar unha tese ou para mostrar a homes ou mulleres limitados ao seu aspecto externo, senón para descubrir a materia da que están feitos. Acadar ese corazón' ‘que non se deixa atrapar nin pola poesía, nin pola filosofía, nin pola dramaturgia».
Efectivamente, non é necesario ser un gran erudito en cine ou en «alta cultura» para comprender a proposta dun autor que nos quere mostrar, a través dos rostros e as miradas dos protagonistas, o final doloroso dunha época, o apagamento dun modo de relacionarse que tivo o home durante séculos coa natureza, en definitiva, ese holocausto do rural que Laxe me explicou durante unha inesquecible entrevista en decembro do 2017, antes de que comezase a rodaxe da súa película. Ese día díxome que a idea da película habíalle nacido no 2007, por mor da vaga de incendios que arrasou a Galicia no 2006. O cal, xa mostra unha das cualidades que fai de Laxe un autor distinto ao panorama actual do cine español e que o emparenta cos mestres do cine mundial: as súas ideas claras sobre que é o cine e que papel pode desempeñar na sociedade. Neste sentido, as palabras de Tarkovski , outro dos seus referentes, valen para o director galego: «En canto cedes en algo que non crees, logo sucumbes e convértesche nun conformista».
Cando Laxe presentou a súa anterior película, a marabillosa Mimosas, xa afirmaba nunha entrevista que se sentía moi ligado ao seu pasado rural dos Ancares, impresionando polos relatos que lle contaron e que viviu en primeira persoa dos seus avós e dos seus antepasados. «Impresióname a súa aceptación, o seu doce e digna submisión ante unha vida que é máis grande que eles, aparecen sempre nestes relatos, unha mestura de humildade e desapego. Quero que as miñas películas recollan estes delicados sentimentos, estar á altura destes antepasados cara aos que gardo moita admiración». Laxe, tres anos antes de Ou que arde , xa estaba dando as clave dunha película, que hai que dicilo, pon a Galicia, a Lugo, aos Ancares e ás súas xentes no mapa da historia do cine. Por este motivo creo que aínda non se está valorando a importancia desta película para Galicia, quedando as súas análises reducidas a un par de ideas e algunhas frases.
Ou que arde presentouse como unha película sobre o problema dos incendios en Galicia. O propio director ha tido que falar sobre este asunto, pero cada vez teño máis claro que para Laxe o lume e o personaxe exterior do pirómano non deixan de ser escusas, ou sendo moi simples, son Macguffins, pretextos de actualidade para no fondo contar outra historia, ese holocausto que se vive na milenaria vida do rural galego, e que é similar a calquera parte do mundo. Unha das secuencias máis grandiosas desta incontestable obra mestra define o verdadeiro drama que se vive, neste caso, nos Ancares. Un brigadista ten a misión de desaloxar unha aldea ante a chegada do incendio. Chega a unha casa, chama de xeito insistente e pregunta: «Hai alguén por aí?». Visita os cuartos da vivenda, outrora ocupada e chea de vida, ata que entra na cociña, o lugar onde se xuntaron á calor do lume durante anos os ocupantes da casa e só se atopa un par de cabras e unha vella foto rota en branco e negro con toda a familia que chegou a habitala.
Esta secuencia ejemplifica a película e o estilo de Oliver Laxe: economía de medios para explicar que fomos e cara a onde imos. Bresson dicía que as ideas había que escondelas, pero de maneira que o espectador as atope, e a máis importante será a máis oculta. Laxe conségueo, pero ao meu entender cunha diferenza con respecto ao frío director francés. O galego fala a través do seu cine —con respecto, admiración, bondade e tolerancia— desde o corazón, sen axuizar nada e nin a ninguén, senón utilizando unha mirada piadosa, como Dreyer ou Rossellini, para comprender a uns personaxes atrapados polo seu pasado e cun futuro que non entenden e que lles agride, que lles fai dano. Ninguén ten a culpa de nada. Laxe non o busca, só quere facer o que me dixo naquela entrevista: «As imaxes teñen que acompañar ao espectador, e por exemplo non cine de Hollywood , que podes gozar, pero co tempo non che lembras de nada, é coma se ou vento tirase terra amais delas». Laxe, conseguíchelo, a túa película nunca será sepulta.
