Premio Nobel de Literatura no 2010, a súa cegadora carreira comezou nos anos sesenta con obras como A cidade e os cans, Casa verde ou Conversación nA Catedral
14 abr 2025 . Actualizado á 13:40 h.Un ano antes da irrupción do covid que o levaría dúas veces ao hospital, despedíase na Coruña cun consello que debería estar tatuado na mente e a alma dos xornalistas no exercicio dun oficio que el mesmo practicou: menos adxectivos. Pero hoxe, neste texto, a máxima vólvese complicada de respectar. É difícil deixar limpa de epítetos a grandeza literaria de Mario Vargas Llosa, que faleceu aos 89 anos deixando, agora si, orfo de autores ao bum latinoamericano.
O novelista peruano-español morreu este domingo na súa casa limeña, onde residía desde o 2022 tras un longo periplo que lle levou a vivir en Europa desde a década de 1990.
«Con profunda dor, facemos público que o noso pai, Mario Vargas Llosa, faleceu hoxe en Lima, rodeado da súa familia e en paz», escribiu o seu fillo Álvaro Vargas Llosa na súa conta da rede social X. Na mensaxe, tamén replicado pola súa filla Morgana Vargas Llosa, os vástagos do autor subliñaron que, fixeron pública a morte do seu pai «rodeado da súa familia e en paz».
«A súa partida entristecerá aos seus parentes, aos seus amigos e aos seus lectores ao redor do mundo, pero agardamos que atopen consolo, como nós, no feito de que gozou dunha vida longa, múltiple e frutífera, e deixa detrás seu unha obra que o sobrevivirá», explicou a súa familia.
Nas próximas horas e días, procederán «de acordo ás súas instrucións», que inclúen que non haxa «ningunha cerimonia pública». «A nosa nai, os nosos fillos e nós mesmos confiamos en ter o espazo e a privacidade para despedilo en familia e en compaña dos seus amigos próximos. Os seus restos, como era a súa vontade, serán incinerados», reza a mensaxe.
Vargas Llosa volvera a vivir no seu apartamento limeño, situado no bohemio distrito de Barranco e con vistas ao océano Pacífico, en 2022, onde retomou a súa relación coa súa esposa, Patricia Llosa, e os paseos pola súa cidade adoptiva.
Como parte dos seus paseos pola capital peruana, visitou en novembro pasado o local limeño no que estaba instalado o bar A Catedral, que inspirou a súa soada novela Conversación nA Catedral, publicada en 1969 e considerada unha das grandes novelas da historia.
Entón, as fotos difundidas polo seu fillo Álvaro Vargas Llosa mostraban a un escritor polo que os anos non pasaran en balde. Días antes, publicou tamén unha foto do seu pai fronte ao colexio militar Leoncio Prado, no que estudou e no que, segundo confesou, consolidou a súa vocación literaria en contra dos desexos do seu proxenitor.
A moitos chegoulles tarde o Nobel, que obtivo no 2010, case 50 anos despois da publicación dA cidade e os cans (1962), que compite con Rayuela (1963) e con Fillo de home como a novela fundacional do bum latinoamericano, do que foi un dos seus principais autores. «Os latinoamericanos somos soñadores por natureza e temos problemas para diferenciar o mundo real e a ficción. É por iso que temos tan bos músicos, poetas, pintores e escritores, e tamén gobernantes tan horribles e mediocres».
Quizá sexa esa mestura doado, natural e por iso cotiá entre o imaxinario e o tanxible, ese realismo máxico, unha das principais características da xeración literaria da Latinoamérica dos 60, de García Márquez a Clarice Lispector, de Julio Cortázar a Elena Garro, de Juan Rulfo a Nélida Piñón.
A literatura de vangarda, a elasticidade do tempo e a plasticidade das voces, esa superposición continua de capas literarias estaban tamén presente no universo literario de Vargas Llosa. Iso, e a descrición de gobernante horribles, a través dunha obra que se traduciu a máis de 30 idiomas e que lle reportou numerosos recoñecementos, como o Cervantes en 1994, o Príncipe de Asturias das Letras 1986, o Biblioteca Breve 1962, o Rómulo Galegos 1967 e o Planeta 1993. Desde o 2023 ocupaba a cadeira 18 das 40 que conforman a Academia Francesa. Foi o primeiro autor hispano en ingresar no selecto club intelectual.
Foi a axente literaria Carmen Balcells a que convenceu Vargas Llosa de que podería vivir da escritura, só da escritura, e o literato xamais esqueceu a quen tivo parte importante na construción do mito a partir do home. «Carmen, como fixeches para que me dean o Nobel?» preguntáballe aquel outono do 2010.
Dicía Vargas Llosa nunha entrevista posterior a ese Nobel tardío que escribiría ata o último día da súa vida. Tras a publicación de dedícolle o meu silencio, reiterábase nesa convicción: era a súa última novela, pero non soltaría a pluma ata que lle obrigase a morte. Dedícolle o meu silencio converteuse en testemuño mudo —desculpas pola adxectivación— de 60 anos de carreira. Escribiuna cando compartía a súa vida con Isabel Preysler, unha relación tan mediática (como todo o que rodea á socialité) que incluso o levou a participar nA marquesa, o reality de Tamara Falcó en Netflix. A súa última novela dedicoulla á súa muller, Patricia Llosa, á que regresou despois da ruptura e coa que compartiu os seus últimos anos.
A historia de Vargas Llosa, como as súas novelas, técese con fíos de literatura, pero tamén de intimidade e de política nun tear que ten como vértices Perú, España e Francia. Nado na sureña cidade peruana de Arequipa o 28 de marzo de 1936 nunha familia de clase media, foi educado pola súa nai e os seus avós maternos en Cochabamba (Bolivia) e logo no Perú. Tras os seus estudos na Academia Militar de Lima obtivo unha licenciatura en Letras e deu moi mozo os seus primeiros pasos no xornalismo. Instalouse pouco despois en París, onde casou coa súa tía Julia Urquidi, que inspiraría A Tía Julia e o Escribidor e exerceu varias profesións: tradutor, profesor de español e xornalista da Axencia France-Presse. Anos despois rompeu con Urquidi e casou coa súa prima irmá Patricia Llosa, con quen ten tres fillos.
O que nunca abandonou foi o seu interese pola política, que, ao contrario que a cultura, proporcionoulle máis frustracións que éxitos. Foi simpatizante da revolución cubana e do réxime de Juan Velasco no Perú nun primeiro momento, pero acabou distanciándose de ambos. Nos 80 fixo públicas as súas posicións liberais e nos 90 presentouse ás eleccións no Perú con Movemento e Liberdade, aínda que finalmente foi vencido por un ata o momento descoñecido Alberto Fujimori. Foi entón cando Vargas Llosa trasladouse a España e nacionalizouse sen perder a súa condición de peruano. Desde entón participou de xeito marxinal na política do seu país de orixe.
Mantivo vínculos con importantes exdirigentes da dereita de varios países, como José María Aznar e Francisco Flores, expresidente do Salvador, e participou na presentación de UPyD no ano 2007, do que se converteu en patrón de honra. Criticou publicamente o réxime de Venezuela (chegou a definir a Hugo Chávez como caudillo mesiánico) e fixo pública a súa oposición ao procés catalán.
O mundo despide a Vargas Llosa: «O Olimpo das letras universais abriulle as súas portas»
Personalidades do mundo das letras, a cultura e a política sumáronse ás condolencias pola morte do nobel
Probablemente, un dos maiores afagos que pode recibir un escritor é que «a súa literatura transcendese e influenciase a toda unha xeración de escritores». Así resumía o ministro de Cultura, Ernest Urtasun, a importancia dunha figura como a de Mario Vargas Llosa. A de Urtasun é unha das numerosas voces que quixeron despedirse do magnífico escritor, que morreu este domingo aos 89 anos. Entre elas esta a Casa Real, que enviou unha emotiva mensaxe ao «eterno» literato: «O Olimpo das letras universais abriulle as súas portas».
O seu xenio intelectual e vastísima obra permanecerán como legado imperecedoiro para as futuras xeracións. Descansa en paz, ilustre peruano de todos os tempos», dixo o goberno do Perú nun comunicado tras coñecerse a morte do premio Nobel, que a Academia Sueca o outorgou no 2010 por ser «o corazón» do bum latinoamericano. «A súa obra reflicte o seu profundo amor pola narrativa, caracterizada pola riqueza da linguaxe e a variedade de xéneros, desde libros autobiográficos e novelas históricas ata ficción erótica e thrillers», lembrou a Academia nunha mensaxe en X, no que subliñou o «significativo» da súa figura para a literatura e cultura latinoamericanas.
«Grazas por tanto. Adeus, querido Mario», dixeron desde a Axencia Literaria Carmen Balcells, con sede en Barcelona e que representou a Vargas Llosa e a outros expoñentes do bum latinoamericano. «Con enorme tristeza despedimos a unha das grandes voces da nosa literatura e a un amigo».
O director do Instituto Cervantes, Luis García Montero, lembrou ao autor como unha persoa «moi comprometida coas súas ideas e coa súa calidade literaria» e explicou que « a absoluta conciencia de si mesmo, do seu labor», levou a publicar unha última novela, deixar as súas columnas e pasar ao silencio. «Foise despedindo aos poucos da literatura e da vida. Creo que foi unha persoa moi comprometida coas súas ideas, pero sobre todo moi comprometida coa súa calidade literaria».
García Montero despediu a un dos grandes autores de novelas fundamentais. «Destacaría, e non son nada orixinal, o seu legado literario. É un dos grandes autores, un autor que fixo novelas fundamentais desde que publicou nos anos 60 A cidade e os cans, Conversación nA Catedral e ata a última novela que publicou hai uns anos».
A Fundación Gabo —fundada por Gabriel García Márquez, con quen Vargas Llosa tivo unha estreita e complicada amizade que rompeu a golpe de puñadas— chorou a morte do «mestre da narrativa en español e figura clave da literatura latinoamericana».
A editorial Alfaguara, que publicou en España títulos do Nobel como Cinco Esquinas, Travesuras da nena mala, A casa verde, A tía Julia e o escribidor, Pantaleón e as visitadoras ou a súa última novela, Dedícolle o meu silencio, lamentou a perda de «un dos máis grandes escritores en lingua española». Tamén o editorial Planeta expresou as súas condolencias á súa familia, amigos e a Alfaguara. «Un dos máis grandes escritores en lingua española», reiteraron.
«Axudounos a ver máis lonxe», apuntou horas despois do anuncio da morte de Vargas Llosa a directora editorial do selo Alfaguara, Pilar Reyes. «A súa obra e o seu pensamento seguirán iluminándonos», engadiu.
No ámbito nacional, o escritor e académico da RAE, Arturo Pérez-Reverte, tamén lembrou ao Nobel unha frase do toureiro Luis Miguel Dominguín, compartindo unha foto na que se lles ve sentados nunha mesa xunto ao tamén escritor Javier Marías, falecido no 2022.
«Como dicía o toureiro Luis Miguel Dominguín, sempre queda un para contalo. Aínda que ao final sempre hai outros que acaban por contar ao que o conta. Son as vellas regras», manifestou Reverte horas despois de coñecerse a morte do escritor peruano.
Tamén o seu compañeiro de profesión, Andrés Trapiello, homenaxeoulle asegurando que foi «bo», «discreto e liberal», no sentido «cervantino». «Foi no bo sentido da palabra, bo. E no sentido cervantino, discreto e liberal. Adeus, amigo. Adeus, donaires», indicou o escritor nunha mensaxe en X.
Institucións como a Real Academia Española (RAE) tamén lamentou o falecemento do Premio Nobel de Literatura, mostrando as súas condolencias aos seus achegados. «A Real Academia Española lamenta o falecemento do seu académico de número Mario Vargas Llosa e transmite as súas condolencias á súa familia e amigos».
Tamén desde a política hai habido despedidas e condolencias pola morte de Vargas Llosa. O presidente do Gobierno, Pedro Sánchez, despediuno agradecéndolle como lector pola súa «obra inmensa», con «libros crave para entender o noso tempo», e por ser un «mestre universal da palabra».
Tamén se despediu do gañador do escritor peruano o líder da oposición e presidente do PP, Alberto Núñez Feijoo, que tachou a Vargas Llosa como «o escritor monumental en español do noso tempo», así como «unha voz nítida en defensa das ideas liberais».
O portavoz do Gobierno e ministra de Educación, Pilar Alegría, lamentou o falecemento do «último gran representante» do bum latinoamericano e «un dos escritores máis brillantes no noso idioma».
Outra das personalidades que lembrou a Vargas Llosa foi a presidenta da Comunidad de Madrid, Isabel Díaz Ayuso, con quen o escritor tiña afinidade política. «Síntome moi honrada por compartir tantos momentos con este home xeneroso e libre. Botarémoslle moito de menos», dixo tamén nunha mensaxe na rede social X.
Do mesmo xeito, a presidenta do Banco Europeo de Investimentos e exministra de Economía, Nadia Calviño, asegurou que coa perda de Mario Vargas Llosa «váisenos un dos mellores escritores en lingua española», con «un inmenso legado que forma xa parte da historia».
O presidente de Andalucía, Juanma Moreno, lamentou «profundamente» o falecemento de Vargas Llosa, «bo amigo de Andalucía e gran defensor da liberdade». «Un home educado e respectuoso, que atesouraba un talento colosal, e con quen era un gusto conversar», engadiu na mesma rede social.
Tamén reaccionou ao falecemento do escrito o presidente de Cataluña, Salvador Illa, que mandou o seu pésame á familia e amigos. «A poucos días de Sant Jordi, déixanos un dos escritores máis universais e cunha amplísima obra que inclúe varias das grandes novelas das últimas décadas».
«Desde Castela e León, berce do español, rendemos homenaxe a un xigante das letras», dixo pola súa banda o presidente castellanoleonés, Alfonso Fernández Mañueco, que recalcou do escritor que era un «defensor incansable da liberdade, a igualdade e a nosa lingua común».
Pola súa banda, a presidenta de Estremadura, María Guardiola, quixo render homenaxe a Vargas Llosa cualificándoo como «un autor irrepetible» cuxa voz «seguirá sempre viva nas súas novelas». «Unímonos á dor da súa familia, do pobo peruano e do mundo da cultura», afirmou.