A designación é unha oportunidade para contribuír a cambiar o modelo de turismo e desenvolvemento socioeconómico
12 abr 2023 . Actualizado á 15:40 h.Preguntábase o naturalista Antón Lois desde as páxinas de La Voz de Galicia do pasado 26 de marzo se as Cíes poden ser un geoparque da Unesco. Na súa reflexión citaba ao Ministerio de Transición Ecolóxica, as listaxes de lugares de interese xeolóxico, opinións de expertos... e preguntábase tamén polo obxectivo de tal declaración. Intentaremos responderlle.
Para introducirnos no concepto conviremos en que fose mellor usar, preferiblemente, a definición da propia Unesco sobre a citada designación, pois só a súa primeira frase é coincidente. Ademais, «un Geoparque Mundial da UNESCO utiliza o seu patrimonio xeolóxico, en conexión con todos os demais aspectos do patrimonio natural e cultural da zona, para mellorar a concientización e a comprensión de cuestións craves ás que se enfronta a sociedade, como o uso sostible dos recursos naturais, a mitigación dos efectos do cambio climático e a redución dos riscos relacionados cos desastres naturais». É máis, a «Lei 42/2007, do 13 de decembro, do Patrimonio Natural e da Biodiversidade» incide nese perfil: «Geoparques ou parques xeolóxicos [son]: territorios delimitados que presentan formas xeolóxicas únicas, de especial importancia científica, singularidade ou beleza e que son representativos da historia evolutiva xeolóxica e dos eventos e procesos que as formaron. Tamén lugares que destacan polos seus valores arqueolóxicos, ecolóxicos ou culturais relacionados coa gea». Poucos sitios, como Cíes, poden cumprir esa función.
Preguntábase Lois contan as Cíes cun patrimonio xeolóxico destacado e relevante? E respondíase que «as Cíes son o arquipélago con menor diversidade xeolóxica de todos os que forman o parque». Cremos que reducir o concepto de patrimonio xeolóxico aos materiais do substrato (litoloxía) é un erro de vulto. En España a normativa sobre protección do patrimonio xeolóxico remite ao Inventario Español de Lugares de Interese Xeolóxico (LIG), e se acudimos a el comprobaremos que o Parque Nacional das Illas Atlánticas de Galicia conta con 21 LIG, dos cales 11 están en Cíes e os 10 restantes repártense polos outros arquipélagos. Difícil atopar outro lugar con semellante concentración. E no inventario non están todos os que os investigadores identificamos.
O arquipélago das Illas Cíes reúne unha serie de formacións xeolóxicas singulares que son reflexo da historia xeolóxica da marxe atlántica peninsular e principalmente das últimas etapas do Cuaternario (Pleistoceno superior e Holoceno). Un dos exemplos máis excepcionais é a complexo praia-barreira-lagoon de Rodas, orientado cara ao interior da ría (ao contrario que o resto de complexos costeiros similares) e cuxa evolución é un indicador dos últimos 20.000 anos de historia da costa atlántica, é dicir, desde o último máximo glaciar, cando a liña de costa estaba moi lonxe da situación actual, a unha cota duns 120 metros baixo o nivel do mar actual. Destacan igualmente depósitos de praias e dunas fósiis (pre-Holocenas, vestixios do último período interglaciar acaecido 126.000-130.000 anos atrás), un corpo sedimentario progradante (abano) submarino entre as illas (vestixio de episodios concretos do ascenso do nivel do mar durante o Holoceno), así como diversas estruturas e geoformas graníticas, cuxo conxunto confire unha paisaxe de contrastes, tanto terrestre como submarino, cunha elevada heteroxeneidade de elementos xeolóxicos nunha extensión reducida e ben conservada.
E en canto á finalidade, sempre dentro dos obxectivos que busca a Unesco, a designación das Illas Cíes como Geoparque Mundial da Unesco é unha oportunidade para contribuír a cambiar o modelo de turismo e desenvolvemento socioeconómico cara a un máis sostible, e promover a educación, a investigación e a divulgación, principalmente do patrimonio xeolóxico, como ferramentas clave para a protección e conservación do arquipélago.
É oportuno traer tamén aquí a opinión do experto Juan Ramón Vidal Romaní, pois non fai moito afirmou que «Galicia tería que ter máis geoparques e parques naturais» e que «Vigo é afortunado porque ten o seu pasado xeolóxico moi ben conservado».
Gonzalo Méndez e Irene Alejo son profesores do departamento de Xeociencias Mariñas e Ordenación do Territorio da Universidade de Vigo