Crenzas e supersticiones no mundo do mar: «Ou noso barco está cheo de santos, por todos sitios, e temos allos na proa»

«En martes, nin cases nin embárqueste». Quen non coñece o refrán? A saber se existe algún estudo científico que determine que nese día da semana prodúcense  máis divorcios e malas mareas. Á fin e ao cabo, ambos coinciden en algo: trátase de «pescar». Amor ou peces. O dito é unha recomendación popular para non acometer proxectos importantes en martes. Hai quen fai caso. E quen non .Dentro dos sectores laborais, o pesqueiro pode ser un dos que máis «crenzas» relixiosas ou doutro tipo acumula por metro cúbico salgado. José Pino, capitán de pesca e autor do libro Barcos e xentes do mar da Mariña, relata a súa propia vivencia respecto diso: «Naveguei moito con patróns que tiñan aversión aos días festivos, en mareas grandes, porque ou rompían un aparello ou non pescaban... Sempre había algo. Outro exemplo, é moi famoso un patrón de pesca que lle tiña aversión á pedra de afilar as navallas. Como vira na cuberta tirábaa ao mar. E meu pai non quería ver pintado de verde nada no barco». «Neste caso non era o amarillo», sinala, lembrando que no mundo teatral asóciase  esa cor á «mala sorte».

«Había un patrón de pesca que lle tiña aversión á pedra de afilar e como a vira na cuberta tirábaa ao mar. Meu pai non quería ver pintado de verde nada no barco»

Outro exemplo do que é testemuña: «Despois do verán, se vas ao muelle verás que os boniteiros vascos e cántabros, en pleno século XXI, e xeneracións incluso máis novas, seguen aparecendo por aquí cun manollo de allos colgado na proa, á vista. Allos que botan fóra a meiga, o mal de ollo e a mala sorte, como se cre tamén en Galicia». «Antigamente _prosigue_ cando se facían os barcos de madeira e cando se fixeron os de ferro, na quilla metíase unhas moedas e unha estampita, para que dera sorte. Nos tempos actuais, que son xa de aceiro, déixase unha especie de furado dentro da quilla para meter dentro ofrendas. E durante moito tempo en moitos barcos existiu a chamada 'pedra da ara', algo curioso, se te facías cun cacho que fragmentara dun altar dunha igrexa ou dunha capela. Sobre todo as avoas conseguíano. Metíase escondido no barco». «Tamén _continúa_ hai a famosa ferradura, colgada por dentro da proa. Ten que ser unha de sete furados».

O xersei da «boa sorte» de José Pino

Pino recoñece que tiña as súas particularidades ao faenar: «Saía de domingo a venres a pescar e se esa semana me ía moi ben, á semana seguinte ía co mesmo xersei. Ou sempre entrabas pola mesma porta da ponte ou saltabas polo mesmo sitio... !Mil cousas¡». Crer niso era como un exercicio para aliviar ondas de pensamentos negativos: «Precisamente para que non che taladraran as rachas malas a cabeza amparábaste nalgunha cousa destas». Poida que as novas xeracións vaian deixando máis de lado estas supersticiones: «É a xeneración dixital que creo que non asocia a boa sorte dunha campaña a estas cousas. Creo que é máis despreocupada de todo isto e está máis entretida hoxe a bordo dun barco con toda a dixitalización, cos móbile e as comunicacións instantáneas». Tratando de dar un punto seudoracional a tal «teimas», di: «De por si o galego é supersticioso e vén sempre dado por dunha teima de desconfianza. O mar é o gran descoñecido, porque saes afóra a xogarte á aventura. Como que te tiñas que agarrar a certas crenzas para impulsarte moralmente. Basta que se herdaran para que ti continuaras. Hainas moi curiosas e persistentes».

«De por si o galego é supersticioso e vén sempre dado por dunha teima de desconfianza. O mar é o gran descoñecido, porque saes afóra a xogarte á aventura»

«Hai unha liña moi delgadiña entre a relixión e a superstición»

Toca abordar a parte sacra. Como ben sinala José Pino do seu sector: «Hai unha liña moi degaldiña entre a relixión e a superstición». «O Domingo de Ramos _apunta inmersos ya en la Semana Santa_ seguimos poñendo unha palma bendita ou un jaramallo, de toda a vida, fillos ou netos dos armadores que a levaban e bendecía o cura e ía amarrada no pau do barco ou nunha parte alta. E para a Virxe do Carme dentro do barco sempre lle levabas unha ramiña ou un cachiño de olivo». Menciona tamén ao Ecce Homo da Misericordia, en Viveiro: «Celeiro está intimamente relacionado con esa imaxe por completo. O que aprende aquí un patrón  é poñerlle proa ao barco ao Ecce Homo antes de saír fóra da ría. Eu mentres facía iso rezaba un padrenuestro ou o que fora e hai xente, ainda agora, que tira moedas ao mar. É unha costume celta, crendo que o que das ao mar este devólvecho».

«Crer algo, creo. Na Virxe do Carme. Non sempre poño a proa cara o Ecce Homo pero si que miro para ela cando saio. Sen pasarme, pero creo»

No Covadonga Primeiro, xusto antes de partir do peirao celeirense para ir á pescada, o seu patrón de costa Javier Teijeiro Gómez explica que levan a bordo unha imaxe da Virxe do Carme, outra da de Covadonga... e máis: «O barco está cheo de santos, por todos sitios. Tamén levamos a Bien Aparecida, a Virxe de Bravos, a Virxe do Carme de Covas e o Ecce Homo, no que temos moita crenza como todos os barcos de Celeiro». Cumpren co costume de tirar moedas ao mar, «para ter sorte na venda cando volves. Normalmente tiramos un euro ou dous euros». Segue coa atracción da  boa sorte: «Temos tres allos machos colgados na proa e bendecidos, tamén botellas con auga bendita e cando o barco cambiou de oficio botáronselle allos ao aparello para quitar o mal de ollo».

O fervor relixioso a Teijeiro Gómez vénlle xa de moi mozo e do que viu na casa, pois foi confrade na capela do Barqueiro e tiña fronte á súa casa alí a capela de San Agustín: «Fun criado niso porque miña avoa xa era capillana e estiven algo de monagillo. Vén por aí. Non é que crea que me vai salvar Deus ou a Virxe do Carme do mar, pero é unha fe que teño». En situacións de apuro en alta mar di: «Rezar rezas.Teño collido malos tempos, de cando andaba en gran altura, de chegar a terra e bicala, pero sempre volves porque o mar tírache e levo nel dende os 16 anos, empezando na baixura no Barqueiro e tamén tiñamos os santos e as estampitas». Está claro que será raro atopar un barco pesqueiro «ateo»,por dicilo dalgún modo: «Non hai ningún».

«Temos tres allos machos colgados na proa e bendecidos, tamén botellas con auga bendita e cando o barco cambiou de oficio botáronselle allos ao aparello para quitar o mal de ollo»

É posible unha visión diferente, aínda que non contraria do todo. Desde o Sempre Primeira, o seu patrón Alfonso González Piño describe: «O único que temos no barco é a Virxe do Carme. Creo que tamén hai un San Pancracio e varios santos pequenos». Recoñece que non ten problemas a saír a faenar un martes. Nin leva unha rama de oliveira bendicida en Ramos, nin garda allos, nin tira moedas á auga, nin ten un xersei favorito para pescar nin entra no barco co pé dereito... Non é tampouco que sexa agnóstico ao cento por cento: «Crer algo, creo. Na Virxe do Carme. Non sempre poño a proa cara o Ecce Homo, pero si que miro para ela cando saio co barco. Sen pasarme, pero creo». Que se pesque máis ou menos non o atribúe a ningunha razón divina, teno claro.

A «Santa Cabala» exite xa en Luarca

Teresa Esra, a gaditana que fotografa a pesca da cabala no Mundaka, con base en Luarca, deseñou a súa propia «icona» mariñeira: a «Santa Cabala» e «Santa Xarda». O peixe, recreado con alitas de anxos. Ata con merchandising en versión adhesivo, camiseta e suadoiro. O patrón desa embarcación é César Rodríguez, quen sinala que a botella de auga bendita que lle regalou un día unha veciña é compañeira xa de navegación, igual que unha foto do Nazareno de Luarca. Á pregunta de se cre, contesta de forma ambigüa: «Nin si nin non». Ao final tira un medio si: «Teño un respecto tanto á Virxe do Carmen como ao Nazareno pero tampouco son de irme á cama para rezar oracións». Aínda que este ano empezou a campaña en martes. «Non me gustou nada e xa non ía convencido», sentenza. Di que a da cabala vai «mal». A ver se a «Santa Cabala» fai o seu milagre.

---

---

---