César Ramírez suma doce campañas humanitarias rompendo a simbiose entre morte e pobreza. En Serra Leona chámanlle «O Bendicido»
23 jun 2025 . Actualizado á 12:12 h.É un día normal en metade de algo extraordinario. En realidade, a quenda de César Ramírez (Málaga, 1970) no Police Hospital de Freetown, capital de Serra Leona, está a chegar ao seu fin. Ás 8.30 da mañá, Ramírez empezou a facer o que mellor sabe: operar. Primeiro un bocio do tamaño dunha pelota de balonmán, logo tres intervencións de hernia e, para rematar, a extirpación dun tumor renal a unha muller que non chega aos 40 anos. Agora son as nove da noite e outra xornada vai camiño de pasar as dez horas de quirófano.
Ramírez está a piques de quitarse as luvas de látex que protexen as súas delicadas mans, que ben poderían ser as dun pianista. Noutra realidade, é o xefe do servizo de cirurxía xeral e de aparello dixestivo do Hospital Quirón en Málaga. Tamén, o residente máis mozo en acceder a unha especialidade na historia de Andalucía. O maior de catro irmáns, criado no seo dunha familia humilde que procede de Alameda, unha vila de 5.000 habitantes, preto desa fronteira que divide ás provincias de Málaga e Sevilla.
De volta ao extraordinario. Un asistente pídelle saír ao corredor e sinala á parte que dá entrada ao Police Hospital. Visto con estándares europeos, a infraestrutura non pasaría dun ambulatorio de tamaño medio coa necesidade urxente dunha boa reforma. O boca a boca funcionou e unha fileira de persoas agarda unha oportunidade. «É algo que pasa sempre», confirma Ramírez. Mujeres e homes de mediana idade agardan con miradas baleiras.
Con esta última misión en Serra Leona, o médico xa suma doce campañas deste tipo. Atrás quedan países como Liberia, Benín ou Nixeria. Cada un coas súas circunstancias particulares, pero hai algo que todos teñen en común: unha atención sanitaria inexistente. «Só a recibe unha elite moi, moi reducida», precisa.
O «o que pasa sempre» de antes son esas operacións que se fan á marxe das previstas. Desde España, existe unha coordinación máis ou menos detallada dos casos que se van a intervir. Cos anos, Ramírez creou unha rede de colaboradores que lle dá certa confianza. «Temos persoas de contacto sobre o terreo, saben que vimos para oito días e búscannos a persoas que esixen atención», explica Ramírez.
«Tes que asumir que vas traballar en condicións distintas ás que traballas en España», di. O único que sería innegociable é a seguridade do paciente. Que as paredes do quirófano están amareladas. Dá igual. Que non hai banco de sangue. Dá igual. O termómetro roza os 40 graos e a humidade empapa o ambiente? Non importa.
Dez horas de xornada
Ramírez fai un aceno e solta unha reflexión que se pode sintetizar así: se non es capaz de controlar as potenciais complicacións, desiste. Se che vén o medo, tamén. «Cando falamos de cirurxía, saber onde está o teu límite é un sinal de honestidade», remarca.
O límite deste cirurxián, tras anos de oficio, estírase como un chicle. Por iso, volve porse as luvas cando a ligazón da oenegué local pídelle que vexa a outra muller que se sinala a zona do pescozo, onde un bocio de gran tamaño capta enseguida a atención. O cirurxián achégase. Palpa a zona de xeito coidadoso e na súa cabeza vaise formando un historial clínico. Sexo: feminino. Idade: 37 anos. Raza: negra. Diagnóstico: unha afectación da tiroides que require de intervención urxente.
A muller está nerviosa. Ten dores moi fortes. Ramírez ofrece un sorriso para minorar o tremor do seu corpo. Logo, fala co seu equipo, formado por outros cirurxiáns, enfermeiros e anestesistas. Máis dunha hora despois, a paciente descansa nunha das camas que se reparten nas salas do Police Hospital de Freetown. Á primeira hora, deberá facer sitio para outros pacientes.
É o comezo e o fin habitual dun día de campaña cirúrxica na vida deste malagueño. A primeira expedición a África foi no 2018. Antes estivera en Ecuador, pero non estaba cómodo. «Cando participei na miña primeira misión en Ganta City, en Liberia, sentín que onde máis útil podería ser é aquí», resalta. «O cheiro que ten África é o cheiro a suor. Ese cheiro e a pobreza que vías en cada esquina… iso impactoume moitísimo».
A pobreza non só cheira a suor. Tamén conta con estatísticas e números fríos. En Serra Leona, por exemplo, os datos do Banco Mundial indican que o 40% da poboación dispón de menos de 1,60 euros ao día. Un 70% dos mozos está en paro. A maioría non ten marxe de xogo nin reservas de ningún tipo.
Unha muller como a que acaba de operar teno especialmente difícil? Ramírez asente. A maioría abandona a escola despois da educación básica. Moitas veces para casar. Logo, chega o embarazo e para as mulleres de Serra Leona hai poucas cousas máis arriscadas que ter un neno. Un de cada 89 embarazos acaba na morte da nai. Segundo a Organización Mundial da Saúde, só no Chad e Sudán do Sur falecen máis mulleres durante o parto.
Neste contexto, falar de «operar nas marxes» soa a tópico. Cando Ramírez entra en contacto co sangue dos seus pacientes africanos, non sabe se estes darían positivo en VIH, hepatite, gonorrea ou clamidia. A violencia sexual contra as mulleres é outro problema. Moitas descobren, por primeira vez, o que é que alguén faga algo por elas de xeito desinteresado.
Cando Ramírez pensa en como son os quirófanos nos que opera en España, constata que a maioría de protocolos non serven aquí. A sensación de contar cunha rede por se pasa algo non existe. As condicións sempre van ser precarias. Ás veces, ata o punto de que a electricidade depende de que non falle o único motor destartalado que xera luz. Esta é tamén a razón pola que Ramírez preocupouse nos últimos anos pola formación de cirurxiáns sobre o terreo. No seu equipo viaxa sempre un médico residente e coa fundación que creou no 2020 (César Ramírez Bisturí Solidario) sufraga a carreira de médicos locais.
Pasadas as once da noite, non quedan moitas horas para que volva ao quirófano. A humidade non dá tregua en Freetown, pero o cirurxián ten tempo para comer algo no hotel, rebaixar as pulsacións e repasar suceder no día. No seu cuarto ten unha cama con somier, unha mesita de noite e unha neveira. Tendo en conta que o cidadán medio de África dorme en colchóns tirados sobre o chan, o do somier xa se pode considerar case un exceso de luxo.
Ramírez, pai de tres fillos, xa non é un descoñecido en África. Por algo se lle coñece polo alcume de «O Bendicido»: a súa capacidade de operar a moitas persoas en pouco tempo con resultados que lles cambian a vida.