Manel Esteller: «A intelixencia artificial predecirá enfermidades estudando a cara»

Manel Esteller Badosa (San Boi de Llobregat, 1968) é o home da semana. O investigador, referente a nivel internacional por unha prolífica carreira que lle levou ao cume da biomedicina, acaba de recibir o Premio Rafael Hervada á Investigación Biomédica. Dirixiu o programa de Epigenética e Bioloxía do Cancro en Bellvitge, e actualmente encabeza o Instituto de Investigación contra a Leucemia.

—En primeiro lugar, felicidades polo premio. Que nos pode contar do seu traballo de investigación?

—Moitas grazas. O tema presentado foi Aplicacións da Intelixencia Artificial na Medicina de Vangarda, que basicamente estuda o desenvolvemento de ferramentas tecnolóxicas baseadas na IA para predicir enfermidades. Traballamos con pacientes oncolóxicos para prognosticar a resposta a fármacos. Tamén para valorar o risco dun paciente con covid e, finalmente, utilizamos a intelixencia artificial para estudar a cara como predictor de patoloxías.

—Pódese predicir entón que unha persoa sufrirá algunha patoloxía analizando a súa cara?

—Si. Existe a posibilidade de que a partir dunha cara poidas facer un xenoma e viceversa. Desenvolvemos uns perfís epigenéticos que permiten predicir a resposta inmunitaria, xa sexa con anticorpos ou con células. E isto pódese aplicar a outros contextos, como as diferenzas entre xemelgos. Tamén intentamos entender por que no mundo había xente coa mesma cara sen ter relacións de parentesco.

—Como funciona este proceso?

—Con chips similares aos dos teléfonos móbiles, que nos permiten ver moitos puntos do xenoma «dunha plumada», o que axiliza os tempos. O xenoma funciona como un circuíto eléctrico cun millón de interruptores. A IA desenvolve ferramentas para que, a partir dun dato concreto, déache un resultado. É o xeito máis sinxelo de ilustralo.

—Canto tempo dedicaron a esta investigación?

—Pois empezamos no 2016, e ata o 2022 non presentamos os primeiros resultados. Foi un proceso longo, sobre todo o traballo das caras, xa que había que cotejar centos de imaxes.

—Como cambiou o sector da biomedicina desde a eclosión da intelixencia artificial?

—O principal cambio é que permitiu facilitar procesos. O avance máis significativo da biomedicina nos últimos anos foi a personalización dos tratamentos. Polo tanto, como investigadores non podemos aldraxar á intelixencia artificial, xa que permitiu mellorar un diagnóstico e, mesmo, curar enfermidades.

—Cales son os principais retos que afronta a biomedicina na actualidade?

—Son varios. A min preocúpame especialmente o reto da investigación e os tratamentos das enfermidades asociadas coa demencia e o alzhéimer. A sociedade cada vez está máis envellecida, polo que aumenta o risco de sufrir estas patoloxías. E de momento non teñen un tratamento específico. Só agora, despois de 40 anos, hai un fármaco que retarda un pouco os síntomas da enfermidade en estadios moi temperáns.

—Como ve a situación da investigación en España?

—Creo que aínda, a día de hoxe, existe unha infrafinanciación da educación e da investigación. Non está na axenda política como debese, e iso provoca que teñamos que estar sempre ao límite buscando recursos para financiar a investigación.

—Teño que pedirlle unha valoración a este recoñecemento que lle acaban de conceder...

—Estou moi contento de vir a Galicia a recoller o premio. Aquí hai grandísimos investigadores, e gustaríame agradecelo en nome de todo o meu equipo. A miúdo pregúntanme que é un premio. Para min é un estímulo para volver o luns a dalo todo.

«O meu avó tería vivido outros dez anos se fose agora» 

Co tema deste ano, a Fundación San Rafael contribúe a pór en valor as numerosas formas nas que a intelixencia artificial está a impactar de forma positiva na práctica do medicamento tradicional.

O tribunal calificador, composto polos doutores Anxo Carracedo, Eloy Fernández, Anxo Concha , Gonzalo Pena e Francisco Blanco , decidiu outorgar o galardón a Esteller pola súa achega ao ámbito da investigación biomédica. Os membros do comité destacaron no acto de presentación a prolífica carreira do gañador, «un dos científicos máis influentes do panorama internacional actual que traballa en España», sinalaron no discurso de apertura dun acto que culminou cunha conferencia maxistral a cargo do propio premiado.

A súa faceta máis persoal

Pero Manel Esteller é moito máis que o seu labor investigador e docente. Os seus compañeiros de profesión, e membros do tribunal que concedeu o galardón honorífico, destacaron a faceta máis humana e carismática do experto en epigenética. «Aquí onde o vedes, con máis de 640 artigos publicados e múltiples galardóns, a súa debilidade é Sherlock Holmes», chanceaba Paco Blanco . «Temos que agradecerlle que se decantase por unha disciplina que el mesmo se está encargando de visibilizar, e que demostrou ser fundamental», indicaron. «É o fillo predilecto do seu pobo», remarcaron, unha honra do que Esteller fai gala.

Importancia da investigación

Pero se algo destaca desta figura, de renome e recoñecemento internacional, é o seu defensa da investigación. «O meu avó morreu dun tipo de leucemia. Hoxe, con esa mesma enfermidade, vivise dez anos máis», explicou o doutor en epigenética. «Gañásemos dez anos máis polos descubrimentos que xerou un fármaco asociado a esa leucemia», confirmou Esteller. «Iso demostra o importante que é a investigación. Non é algo abstracto, senón que afecta a persoas concretas que vivisen moito máis tempo», asegurou, remarcando as aplicacións dos avances científicos na vida real «máis aló dos premios ou os galardóns», sentenciou.

---

---

---