Os xeólogos certifican que as covas costeiras de Ons orixinounas a choiva e non a erosión do mar
PONTEVEDRA
As cavidades investigadas avalan un pasado da illa unido ao continente
05 jun 2023 . Actualizado á 12:10 h.A entrada ás covas costeiras de Coliño e Galilleiro, na cara este de Ons, faise mellor en baixamar, cando a marea se retirou e pódese acceder a pé. Son dous das cavidades distribuídas polo litoral de cantiis da illa budetense. Durante moito tempo pensouse que eran furnas, creadas pola erosión do Atlántico, pero hoxe sábese que a súa orixe non está na acción das ondas. O mar custodia a súa entrada, cal celoso gardián, pero non tivo nada que ver coa súa creación, é máis, nin sequera chega a tocar a parte máis ao interior das súas galerías. Soa a contradición, pero non o é.
As covas submarinas ou semisumergidas da costa de Ons non teñen a súa orixe na erosión do mar, senón na acción da auga de choiva que se filtrou por fracturas no chan durante milenios e que, por arrastre de materiais, creou estas cavidades. Naquela época remota, a illa non era tal senón só unha montaña nun val fluvial, a ría non existía e a liña de costa estaba a moitos quilómetros ao oeste.
Os depósitos de sedimentos de Coliño e Galilleiro son unha das probas dese pasado de Ons unida ao continente. Esta é unha das conclusións iniciais dun estudo incluído no proxecto Sentinela, unha programa que integra aos arqueólogos do GEATT da UVigo, aos xeólogos da UDC e que conta coa colaboración do grupo espeleolóxico vigués Cetra.
O catedrático de Xeoloxía da Universidade da Coruña, Juan Ramón Vidal Romaní, explica: «Ata o de agora pensábase que as illas eran de orixe mariña pero iso supuña un problema importante, porque se a súa orixe é mariño, os seus depósitos sedimentarios tamén terían que selo». Cando os especialistas entraron nas grutas e víronas, descubriron que non era así. «Podemos afirmar con total seguridade que son covas continentais, que agora están invadidas polo mar».
Depósitos continentais
Romaní engade, por exemplo, sobre Coliño, que é «na súa maioría unha cova que se formou por lavado da auga da choiva que se infiltrou por aí e foi lavando os materiais, non ten nada que ver coa escavación do mar, que nunca chegou tan profundamente». O informe realizado no 2009 polo club espeleólogo Aradelas, determinouse que Coliño ten 77 e Galilleiro 34 metros de desenvolvemento horizontal ao interior da illa.
O xeólogo coruñés precisa que, nas exploracións de grutas do interior de Galicia, «atopamos un tipo de depósitos, unhas pequenas estalactitas ou espeleotemas, que son de ópalo e que se forman en ambientes continentais e auga doce. En todas as covas que vimos en Ons, vemos que os depósitos dentro das covas son iguais que os que aparecen no interior de Galicia». Por esta razón, entre outras, non ten dúbidas de que a súa orixe é continental e que, se agora están na liña de costa, débese á subida do nivel do mar durante milenios.
Outro dos obxectivos deste programa é establecer esa cronoloxía de cando Ons estivo unida a terra e cando a illou o Atlántico. O equipo de científicos e espeleólogos que penetrou en Coliño e Galilleiro tomou mostras destes sedimentos, nas entrañas das cavidades, onde con longos cilindros que penetran o subsolo, recollen os materiais que necesitan e que trazan un mapa cronolóxico do pasado de Ons. Agora en laboratorio, examinaranse para propor a primeira cronoloxía científica sobre unha illa que foi un monte.
Un proxecto para coordinar os datos arqueolóxicos cos xeolóxicos no Parque Nacional
O proxecto Sentinela é unha iniciativa que permitirá complementar a información das campañas arqueolóxicas no poboado de Castelo dous Mouros e o complexo industrial romano de Canexol cos datos científicos que os xeólogos extraerán das covas de Coliño e Galilleiro. Aspira a poder servir como armazón dunha cronoloxía tanto xeolóxica como do poblamiento humano do arquipélago e, de paso, do resto do Parque Nacional. O proxecto leva a cabo co pleno respaldo de Illas Atlánticas, organismo xestionado pola Consellería de Medio Ambiente e que tamén promociona as escavacións dos xacementos romanos.
Romaní comenta que as dúas covas elixidas, unha ao norte e outra no extremo sur, obedecen a criterios xeolóxicos, de accesibilidade e que non molesten ás colonias de aves mariñas que está agora aniñando nos cantiis de Ons. Nun principio pensouse en ir a Manueleche, no extremo norte, pero cambiouse de plans porque os biólogos advertiron que esta contorna está na área de anidamiento do corvo mariño. Así que se explorou Galilleiro no seu lugar.
A investigación está nunha fase aínda inicial. Por agora, non se detectou rastros de actividade humana nas dúas grutas elixidas, aínda que Vidal admite que é probable que a houbese e non se atopou aínda. «Todo o que sabemos da presenza humana nas illas é a partir das escavacións do GEATT dirixidas polo doutor Adolfo Fernández, que se refiren a ocupacións romanas fose das covas», apunta. Se se preservaron restos de ocupación humana prehistóricos, sería a guinda da exploración en marcha.