Hai libros que che remexen por dentro ou que, como dicía Emily Dickinson, «che levantan a tapa dos miolos». Entras neles e desapareces. Viaxas por cidades inhóspitas, ou por carballeiras, soutos, fragas e camiños, atravesando néboas espesas baixo un ceo enchido de estrelas, ata chegar a unha casa. «A porta raspa contra o chan e o aire entra coma unha boralla sobre un mundo antigo». Unha vez dentro, percorres distintas partes de ti mesmo: pisas vellos chanzos que renxen, sobes as escaleiras da túa propia columna vertebral, entras en habitacións cheas de lembranzas, apeiros de labranza, un garruncho. Subes ao faiado onde unha vez soñaches estar ou baixas ao soto escuro no que nunca debiches entrar.
Quero falar de Ninguén queda (Rúa do Lagarto, Euseino? Editores) de Brais Lamela. O protagonista —trasunto do autor— comeza relatando a súa vida en Nova York, onde escolle unha tese tan singular como reveladora: as historias dos homes e mulleres dos asentamentos de colonización da Terra Chá levantados pola ditadura na década de 1960. Aqueles poboados formaron parte da política agraria do Instituto Nacional de Colonización, creado para aumentar a produción agrícola baixo o control do Estado. Mais as cousas non foron como lles prometeran aos colonos.
Lamela entresaca historias fondamente emotivas, cheas de desarraigo e silencio. Eu fico coa dun home incapaz de afacerse ao seu novo fogar, que polas noites se erguía medio durmido berrando: «Marcho de volta para Ernes!». Saía da casa coma nun soño, e os veciños atopábano preto ou lonxe do monte, tentando convencelo de que regresase, mentres el acababa choromicando. Un remata o libro e sente que viaxou e foi transformado. E queda, inevitablemente, coas unllas negras de terra.