Os poboadores neandertales da gruta abandonárona en certas épocas
16 sep 2015 . Actualizado á 05:00 h.Tras a última campaña de escavacións arqueolóxicas no xacemento paleolítico de Cova Eirós, en Triacastela, os investigadores barallan diversas hipóteses para explicar as notables diferenzas que se detectan en canto ao comportamento dos grupos humanos que ocuparon a gruta en distintos períodos do Paleolítico Medio, a época do home de Neandertal. Os investigadores identificaron dous poblamientos -datados respectivamente en 84.000 anos e 118.000 anos- que seguiron unhas pautas de ocupación moi diferenciadas.
Os grupos nómades que viviron en Cova Eirós no máis antigo destes períodos -corresponde ao chamado nivel arqueolóxico 4- parecen acampar na gruta durante períodos máis frecuentes e prolongados. Os artefactos líticos que deixaron son moito máis numerosos e en gran parte foron fabricados dentro da cova, como o indica a presenza de abundantes refugallos de talla. Neste nivel tamén hai rastros de fogueiras que testemuñan unha ocupación intensa.
En cambio, os neandertales que visitaron a caverna uns 34.000 anos despois fixérono durante etapas máis curtas e esporádicas. As pezas arqueolóxicas dese período -no nivel 3 do xacemento- son moito máis escasas e foron talladas noutros lugares. Neste nivel, ademais, descubríronse moitos fósiles de animais que usaron a cova como cubil cando non estaba ocupada por humanos, o que debeu de ocorrer con gran frecuencia.
Varias posibles causas
As causas desta diferenza de comportamento poden ser moi variadas, segundo explica Xosé Pedro Rodríguez, codirector das escavacións. «Un factor moi importante pode estar nos cambios climáticos, que quizais fixeron que a vexetación e a fauna volvésense máis escasos, co que a zona sería menos atractiva para os grupos humanos», apunta o arqueólogo. «A propia cova puido volverse máis fría e húmida e menos apta para ocupacións continuadas», engade. Rodríguez indica ademais que a gruta se atopa a uns setecentos metros de altura, moi preto do límite que acadaban as neves perpetuas na Era Glacial. «Nas épocas máis frías, a zona debeu de ofrecer unhas condicións de vida moi difíciles», agrega.
Rodríguez di ademais que outro factor que puido afastar aos neandertales deste lugar é a presenza de carnívoros de gran porte -como osos, leóns ou hienas-, que quizá se volveu máis numerosa en certas épocas e que fixo que a zona fose máis perigosa. Os investigadores consideran tamén que preto de Cova Eirós pode haber outras paraxes aínda non coñecidos que quizais foron habitados polos neandertales cando a cova, polo motivo que fose, non podía acoller grupos humanos. «O máis probable é que a explicación non estea só nun factor determinado, senón en varias causas combinadas», conclúe Rodríguez.
Os rastros arqueolóxicos indican formas
de ocupación
moi diferentes
Fósiles, poles e estalagmitas para reconstruír os climas prehistóricos
Para reconstruír os cambios climáticos e ambientais que se produciron durante o Paleolítico nas montañas lucenses e que condicionaron o modo de vida dos neandertales de Cova Eirós, os científicos contan con diferentes recursos. Por unha banda está o estudo da microfrauna fósil atopada na cova -animais de pequeno tamaño, como ratos, morcegos e réptiles-, xa que estas especies son sumamente sensibles aos cambios ambientais e a súa presenza ou ausencia pode dar importantes pistas sobre as condicións climáticas dun período determinado. En datas próximas darase a coñecer un traballo que un dos investigadores do proxecto, Iván Rey, dedicou en exclusiva a estes fósiles.
Os arqueólogos tamén agardan obter importantes informacións sobre os climas antigos a través do estudo das análises dos depósitos de poles fosilizados que se descubriron en diferentes zonas das serras lucenses. Un deles atópase na lagoa de Lucenza, na serra do Courel.
Cueva de Arcoia
Outra importante fonte de información está nun rexistro climático realizado recentemente por científicos do Instituto Univiersitario de Xeoloxía da Coruña que tomaron como base as estalagmitas da cova de Arcoia, situada tamén no Courel. Con esta análise puidéronse obter datos de ata 500.000 anos de antigüidade, pero por agora só se publicou unha pequena parte dos resultados. «Ese rexistro pode ser especialmente útil para estas investigacións, porque procede dunha zona xeográfica moi próxima a Cova Eirós e contén datos de alta resolución que permiten coñecer as condicións climáticas do pasado case ano por ano», apunta Arturo de Lombera, codirector das escavacións de Triacastela.
De Lombera resalta doutra banda a importancia que teñen as grutas da montaña lucense para obter información sobre os climas antigos e determinar a influencia que estes puideron ter nas poboacións do Paleolítico. «Os chans das covas encerran datos moi valiosos que son imposibles de obter nos xacementos ao aire libre, como os da depresión de Monforte -explica-, que se atopan en terreos de aluvión moi removidos e non conservan restos orgánicos da mesma época que as ferramentas líticas, como sucede en Cova Eirós».
Uns cambios que se coñecen noutros xacementos
O feito de que Cova Eirós fose ocupada de xeitos moi diferentes polos grupos humanos ao longo da prehistoria -segundo indica Xosé Pedro Rodríguez- está moi lonxe de ser un caso excepcional nos poblamientos paleolíticos, senón que máis ben é a norma. Tampouco é exclusivo das poboacións neandertales. Nos soados xacementos de Atapuerca, onde este arqueólogo traballa habitualmente desde hai moito tempo, tamén se puideron rexistrar nun mesmo cerco ocupacións longas e sistemáticas xunto con outras moito máis breves e ocasionais, así como períodos intermedios sen ningunha presenza humana. Outro exemplo ben coñecido neste aspecto é o do xacemento dA Cansaladeta -en Tarragona-, aínda que neste caso non se trata dunha cova senón dun abrigo ao aire libre.
Rodríguez apunta a este respecto que «o difícil é establecer a que débense estas diferenzas no uso dun mesmo lugar ao longo dos tempos, porque os motivos poden ser moi diversos e só dispomos dunha pequena cantidade de información acerca do que ocorreu nesas épocas, aínda que cada vez teñamos máis datos». Buscar explicacións para estes cambios nos modos de ocupación, ao seu xuízo, «é unha das preguntas máis complicadas que se poden facer en arqueoloxía do Paleolítico e tamén unha das máis interesantes».