Morre aos 89 anos Pepe Mujica, o guerrilleiro que abrazou a democracia e chegou a presidente
INTERNACIONAL
En xaneiro revelara que o cancro que padecía estendérase polo seu corpo e que non se sometería a máis tratamentos. Co seu estilo directo e o seu modo de vida austero, Mujica transformouse en emblema da esquerda latinoamericana
14 may 2025 . Actualizado á 08:52 h.O expresidente do Uruguai, José Mujica (Montevideo, 1935), morreu este martes en Montevideo aos 89 anos de idade, un ano despois de que lle descubrisen un tumor maligno no esófago.
«Con profunda dor comunicamos que faleceu o noso compañeiro Pepe Mujica. Presidente, militante, referente e condutor. Imos estrañar moito Vello querido. Grazas por todo o que nos deches e polo teu profundo amor polo teu pobo», sinalou en X o presidente do Uruguai, Yamandú Ordi.
En xaneiro, Pepe Mujica, referente político da esquerda latinoamericana, revelara que o cancro que padecía estendérase polo seu corpo e que, aos seus 89 anos, non faría máis tratamentos. «O cancro no esófago está a colonizarme o fígado. Non o paro con nada. Por que? Porque son un ancián e porque teño dúas enfermidades crónicas. Non me cabe nin un tratamento bioquímico nin a cirurxía porque o meu corpo non o aguanta», dixo entón. Así mesmo, anunciou que non daría máis entrevistas.
«O guerreiro ten o dereito ao seu descanso», dixo nunha entrevista na que recoñeceu que se rematou o seu ciclo «fai intre».
Nos últimos días atopábase xa en tratamento paliativo. Este domingo, o presidente uruguaio Yamandú Orsi, golfiño de Mujica, pediu que respectasen a intimidade do exguerrillero. «Todos debemos achegar a que en todas as nosas etapas da vida a dignidade sexa a clave, non hai que tolealo, hai que deixalo tranquilo», pediu Orsi.
«Son un ancián que está moi preto de emprender a retirada de onde non se volve», anticipou hai uns meses Pepe Mujica. Na súa modesta casa, nos arredores de Montevideo, estivo acompañado nas súas últimas horas pola súa a súa muller, a exvicepresidenta Lucía Topolansky. «Estou desde hai máis de corenta anos con el e vou estar ata o final, iso foi o que prometín», dixo.
Poucos personaxes no mundo poden ter unha vida como a de Pepe Mujica, unha historia digna de película que pasou de empuñar un fusil en pos dun soño guerrilleiro a abrazarse á democracia máis estable de Sudamérica e irse polas escalinatas do emblemático Palacio Lexislativo aos 85 anos en outubro do 2020, tras renunciar ao seu último cargo na política, o seu escano no Senado.
José Alberto Mujica Cordano naceu o 20 de maio de 1935 en Montevideo. Proveniente dunha familia con ascendencia vasca e italiana, Pepe xa estivo vinculado á política desde mozo, cando militou nunha agrupación do Partido Nacional (PN-centrodereita) en 1958 mentres estudaba Agronomía. Con todo, esa afiliación durou pouco xa que en 1962 abandona o PN e comeza o seu camiño cara á esquerda onde comezou a súa aventura armada.
Naquel momento, só dúas formacións —o PN e o Partido Colorado— ocupaban o espectro político, xa que a Fronte Ampla non se fundou ata 1971.
O camiño á utopía
En épocas onde os movementos revolucionarios estaban a dar que falar en Latinoamérica, cunha revolución cubana encabezada por Fidel Castro e Ernesto Che Guevara, en Uruguai créase o Movemento de Liberación Nacional-Tupamaros (MLN-T), un grupo armado que levou adiante unha guerrilla durante a década do 60. En 1964 Mujica uniuse para participar dunha guerrilla, cando Uruguai aínda estaba en democracia, recibiu seis balazos e foi detido.
Un dos feitos máis icónicos foi cando o encarceraron en 1971 e fuxiuse onda outros cen tupamaros por un túnel de 40 metros. En 1972 foi posto en prisión novamente. Con todo, en 1973 comezou a ditadura cívico-militar (que se estendeu ata 1985) e alí iniciou unha etapa na que foi trasladado, incomunicado practicamente na súa totalidade e torturado. Finalmente foi liberado en marzo de 1985 tras a aprobación da lei de amnistía dos presos políticos.
Do gatillo á papeleta
Cando Mujica saíu do cárcere Uruguai xa era un país diferente. Aínda con feridas abertas pola ditadura, pero con estabilidade democrática e unha institucionalidad que rexurdía. Este panorama fixo que os tupamaros optasen por deixar atrás a pólvora e pasar ao camiño pacífico da democracia.
A partir de alí deu inicio a etapa na que Mujica sacou a relucir o seu particular carisma e un xeito de expresarse que poucos teñen. Cando foi electo deputado, víallo viaxando nunha pequena motocicleta onda Lucía Topolansky, e chegar ao Palacio Lexislativo cunha vestimenta que antes era impensado ver.
No 2005, tras a asunción de Tabaré Vázquez como mandatario do país, foi nomeado ministro de Gandería, Agricultura e Pesca, cargo que deixou tres anos despois para centrarse na candidatura á Presidencia para as eleccións do 2009, nas que triunfou, tras obter o 52,39% dos votos na segunda volta.
A fama internacional
A chegada de Mujica ao poder non pasou inadvertida. A súa cadela de tres patas, o seu humilde escaravello celeste, a leira na que vivía, o feito de doar o seu soldo ou de presentarse a un evento protocolar con alpargatas fixeron que a súa figura fose vista con singular curiosidade no mundo.
Ademais, o seu Goberno aprobouse leis como a despenalización do aborto, o matrimonio igualitario e a legalización da marihuana, que puxeron a Uruguai na órbita internacional.
A popularidade de Mujica onda os seus discursos, que eran máis filosóficos que políticos, fixeron que se transformase nunha das personalidades máis influentes de Latinoamérica no século XXI. Incluso o cineasta Emir Kusturica elixiu a súa figura para filmar un documental: «O Pepe, unha vida suprema».
Amado e odiado por moitos, cunha particular personalidade e vaivéns na súa vida que o levaron dun extremo ao outro, Mujica sen dúbida marcou a historia política do Uruguai.
Aínda que a renuncia como senador no 2020 estivo cargada de emotividade pola nostalxia de non volver pisar o Parlamento no que tantas discusións tivo para soster as ideas que antes defendía con armas, o certo é que Mujica, ata o fin dos seus días, seguiu aferrado á súa quimera e á idea de cambiar o mundo mediante a política.