Só o ánimo de concordia e a renuncia ao revanchismo tras a ditadura explican que fose posible convocar unhas eleccións libres menos de dous anos despois da morte de Franco
15 jun 2017 . Actualizado á 07:41 h.Pablo Iglesias e Albert Rivera non naceran; Pedro Sánchez tiña 5 anos; o rei Felipe, 9 e Mariano Rajoy, 22. Un día como hoxe de hai catro décadas, España entrou de golpe, e contra prognóstico, na primeira división das democracias só 19 meses despois de que a morte de Francisco Franco acabase con case corenta anos de ditadura. A rapidez coa que se puxo en marcha o proceso que desembocou o 15 de xuño de 1977 nas primeiras eleccións democráticas celebradas desde o 12 de febreiro de 1936 foi a clave do éxito. Pero, aínda que o tempo ha edulcorado o recordo daquel período crucial da recente historia de España, non foi nin moito menos un camiño doado. O ánimo de concordia, o desexo de superar o rancor e a renuncia ao revanchismo da maioría dos españois tivo que imporse ás presións que, desde todas as frontes, querían facer descarrilar o tren da democracia.
Baixo a ameaza do terror
A extrema dereita non aceptaba o cambio cara ás liberdades e tratou de amedrentar á poboación provocando numerosas vítimas mortais. Só cinco meses antes daqueles comicios produciuse a matanza de Atocha, na que foron asasinados cinco membros dun despacho de avogados laboralistas. ETA estaba tamén no apoxeo do seu terror, asasinando case a diario. E outro grupo terrorista, o Grapo, secuestrou ao presidente do Consello de Estado, Antonio María de Oriol, e ao do Consello Supremo de Xustiza Militar, o xeneral Villaescusa. A campaña electoral celebrouse co empresario Javier Ybarra secuestrado por ETA. Tres días despois das eleccións sería asasinado. Todo iso xeraba un clima de tensión extrema no que non faltaba a ameaza dos sectores máis reaccionarios das Forzas Armadas de acabar pola forza con aquel experimento. Nese clima asfixiante é no que o rei Juan Carlos, que tivo sempre claro que en España debían convocarse unhas eleccións libres, puxo en marcha o acelerador das reformas.
A proba de legalizar o PCE
Aínda que o nomeamento de Carlos Arias Navarro como presidente do Gobierno e o seu inacción política ameazou con bloquear ese proceso, a súa posterior destitución e o nomeamento de Adolfo Suárez a cargo do Executivo impulsou o cambio e o desenvolvemento das leis e normas necesarias para culminar con éxito ese audaz proceso de transición tras o harakiri das Cortes franquistas. Pero o elemento que puxo definitivamente a proba se aquilo sería posible foi sen dúbida a legalización do Partido Comunista, anunciada o 4 de abril, sábado santo, só dous meses antes dos comicios. O rei, Suárez e o xeneral Manuel Gutiérrez Mellado, vicepresidente do Gobierno, eran conscientes de que esa decisión provocaría incluso dimisións no seo mesmo do Executivo e de que un amplo sector da sociedade rexeitaba aínda esa medida. E, en efecto, o titular de Marina, o almirante Pita dá Veiga, renunciou ao cargo e reclamou a todos os almirantes, sen éxito, que fixesen o mesmo. Pero, sabedor de que só cunhas eleccións abertas a todas as forzas políticas sería posible que España fose recoñecida como unha democracia plena, Suárez pactou con Santiago Carrillo, que fora detido e posto en liberdade catro meses antes, a legalización do PCE tras obter garantías de contención na celebración dese feito. Menos dun ano despois de ser elixido presidente do Gobierno, o ex secretario xeral do Movemento Adolfo Suárez foi capaz de convocar os españois a unhas eleccións libres.
A creación de UCD
Para impedir que a dereita posfranquista monopolizase a pugna coa esquerda, Suárez tivo a visión e a habilidade de crear desde o Goberno un partido de centro que pretendía erixirse en artífice da reconciliación nacional. A UCD, presentada oficialmente só cinco días antes de que se pechase o prazo de inscrición de candidaturas, acabaría gañando eses comicios para sorpresa dun PSOE comandado por un mozo Felipe González que aspiraba á vitoria tras facerse coa hexemonía da esquerda fronte a un PCE que aínda provocaba receos nunha boa parte da poboación. O exministro franquista Manuel Fraga optou por liderar unha dereita integrada en Alianza Popular, á que se uniron as diferentes familias do réxime representadas polos que se coñeceron como os sete magníficos. Pero a súa falta de cintura e o tirón electoral do mozo Suárez pasáronlle factura nas urnas. O gran fracaso protagonizouno a democracia cristiá antifranquista, que quedou sen un só deputado.
Foron tamén as eleccións que marcaron o inicio da hexemonía nacionalista en Cataluña e o País Vasco, cunha PDPC, precursora de CiU e máis moderada que os seus actuais herdeiros, que acabaría tendo o seu propio relator na redacción da Constitución, e un PNV tamén máis tépedo nas súas reivindicacións que o actual e que, sen dar ese paso, colaborou no debate.
«Fala, pobo, fala»
Pero para celebrar aqueles comicios non só houbo que desmontar unha ditadura en tempo marca. Tamén houbo que instruír nos usos e costumes democráticos a uns españois que nunha gran proporción non os coñeceran nunca. Case todos tiñan sen dúbida moitas ganas de votar, aínda que finalmente só puideron facelo os maiores de 21 anos. E foi necesaria unha campaña didáctica nos medios. Aquela etapa lémbrase pola canción Fala, pobo, fala, do grupo Viño Tinto, por máis que fose un tema encargado expresamente por UCD para a súa campaña electoral. Antes dos comicios de xuño de 1977, o regreso dos grandes exiliado políticos e a renuncia do conde de Barcelona aos seus dereitos dinásticos completaron o cadro da transición á democracia.
Aqueles primeiras Cortes declaráronse constituíntes e alumarían a Constitución de 1978. Aínda que todos os grupos considérana hoxe perfectible e os máis radicais avogan incluso pola súa completa derrogación, é a que rexe en España corenta anos despois e a que permitiu o máis longo período de liberdade e prosperidade da súa historia.