Comezamos neste curso unha sección de Frases para a historia, e facémolo cun berro pola liberdade que se converteu en sinónimo de certa desorde. Para ilustrar esta serie pedímoslle a unha intelixencia artificial que nos deseñe unha foto «de época»
30 sep 2025 . Actualizado á 19:52 h.Imaxinádevos a situación. 1812. España leva catro anos ocupada polos franceses, no medio dunha guerra de guerrillas e batallas moi crueis ás portas das cidades e vilas. Tras a invasión, parte dos políticos escaparon de Madrid e remataron en Cádiz. Alí, unha España sen rei (nese momento pensábase que Fernando VII estaba secuestrado por Napoleón, aínda que a fuxida fora voluntaria) reuníase para cambiar as regras do xogo. Nun teatro primeiro e nunha igrexa despois, os políticos españois idearon unha lei que servise de base para todas as normas españolas, a chamada Constitución (xa a tiñan Estados Unidos e Francia).
Tardaron anos en acordar un texto. Foi unha pelexa encarnizada entre moderados e progresistas (que se acabaron chamando liberais), e estes últimos venceron en moitos puntos: a Constitución limitaba por primeira vez o poder do rei, dicía que o Goberno non podía mandar sobre o Parlamento nin sobre os xuíces, e recoñecía o valor dos desexos do pobo (un termo, a soberanía nacional, que será importante a partir de entón). Non era unha lei democrática, non vaiades pensar (as mulleres e os traballadores non tiñan voz nin voto) pero comparado co que había, foi un paso de xigante.
quen o dixo
Non se lle atribúe a ningunha persoa en concreto, senón á xente de Cádiz.
cando o dixo
Momento. O 19 de marzo de 1812 nas rúas de Cádiz.
Contexto. Ese día aprobouse a primeira Constitución Española, e como é o día de San José, a xente empezou a chamala «a Pepa». O berro estendeuse por España porque os franceses, que tiñan ocupado o país, prohibiron vitorear a Constitución.
como se usa hoxe
Cando queremos referirnos a un momento de alboroto popular, de alegría e certo descontrol.
Nese contexto, os franceses estaban furiosos: Os pobretones españois rebelábanse contra o grande Napoleón Bonaparte! Porque mentres en Cádiz escribíase unha Constitución, en Madrid era rei José Bonaparte, irmán de Napoleón. Así que non querían nin de broma que se festexase a Constitución. Pero non contaban co enxeño español! Non se podían lanzar vivas ao texto legal, moi ben, pero ese documento aprobouse o día de San José, así que a xente —sobre todo os liberais— o tivo claro: non vitoreamos a Constitución, senón a Pepa. E así naceu a expresión. Enseguida estendeuse por toda España e a xente tivo un motivo máis para enfrontarse aos invasores. Foi o primeiro lema político español da idade contemporánea? Posiblemente.
O singular do caso é que os franceses querían impor a España unha cultura política tan avanzada como a da Constitución. Iso si, esta tiña un espírito democrático que os franceses non ían permitir en España.
A historia xa a sabedes: pola teimosía española (decatádevos de como resistiron aos invasores os veciños Zaragoza e Xirona, ides a alucinar) e as malas decisións militares de Napoleón (que intentou invadir Rusia), os españois acabaron expulsando aos franceses. Volveu o rei Fernando VII e... bo, esa é outra historia. A cuestión é que entre unha cousa e outra, agora seguimos falando español, e non francés.
Polo que respecta á nosa frase, co paso dos anos a expresión cambiou de significado, aínda que algo da súa esencia quedou: seguro que oístes a algunha persoa maior dicir «Viva a Pepa!» cando describe un momento de algarabía rueira, de desorde feliz, de alboroto festivo.