Sanmartiños

Francisco Ríos Álvarez
francisco ríos A MIRADA NA LINGUA

RIBEIRA

MABEL R. G.

12 jul 2025 . Actualizado á 05:00 h.

D eambulaba o veraneante ocioso entre os postos do mercado de Ribeira cando a visión dun peixe tróuxolle á memoria recordos de comidas gloriosas protagonizadas por aquel peixe, o sanmartiño, con chícharos da horta do veciño e patacas. Aínda que ao forno tampouco está nada mal. A voz da peixeira devolveuno á terra: «A trinta euros o quilo».

San Martín de Circuítos está presente en dous fitos da nosa gastronomía, o mencionado peixe e a matanza do porco, que adoitaba facerse sobre o 11 de novembro, festividade do santo.

O sanmartiño é o Zeus faber, un peixe feo, de cor entre oliva e amarelo, cunha mancha negra no costado coa que ao parecer confunde as súas presas. En castelán coñécese como peixe de san Pedro. Segundo a lenda, este pescou un exemplar, pero decidiu devolvelo ao mar. Para iso suxeitouno co índice e o polgar, que deixaron as marcas que hoxe o caracterizan. Outra versión é que o santo colleu para sacarlle da boca unha moeda de ouro. Por aquí atribuíuse esta historia a san Martiño. De aí o nome galego de tan excelente bocado.

O sanmartiño ten en Galicia outros nomes, como galo e galo de mar, pola aleta dorsal, que semella unha crista. O peixe de san Pedro do castelán tamén se coñece como galo de san Pedro.

San Martín tamén dá nome á matanza do porco, que tradicionalmente se facía a mediados de novembro. En castelán é o sanmartín, substantivo difundido no dito «A cada porco chégalle o seu sanmartín». Con el vén dicirse que quen actuou mal recibirá tarde ou cedo o seu castigo. «O seu San Martín chegaráselle como a cada puerco», exclamou con despeito don Quixote cando nunha imprenta dixéronlle que estaban a preparar a Segunda parte do enxeñoso fidalgo don Quixote da Mancha, que resultou ser a versión apócrifa de Avellaneda. A Academia Española prescinde de «a cada porco», co que a frase é aplicable incluso a persoas sen tacha, ás que algún día tamén lles tocará sufrir.

En Galicia, o que foi bispo de Circuítos aparece en moitos refráns, desde o «A cada porco lle chega ou seu San Martiño» ata «Ou chegar ou San Martiño, mátase ou porco e próbase ou viño».