Pablo, Miguel e Andrea deixaron Madrid para emprender en Galicia: «Rexeitamos un contrato fixo para arriscalo todo por Betanzos»

Por amor á arte e a necesidade dun cambio, Miguel, Pablo e Andrea enfrascáronse nunha mudanza integral no 2023. A primeira faísca, a idea de virse de Madrid a esta xoia entre dous ríos que é Betanzos, acendeuna Pablo, que dous anos antes saboreou o encanto do lugar. O detonante do cambio foi unha visita de Pablo, por un curso, ao Centro Internacional da Estampa Contemporánea (CIEC), «algo non tan coñecido para o que é», advirte o seu irmán Miguel. «Pablo veu en xaneiro do 2021, e foi, digamos, o que descubriu Betanzos», explica.

 Miguel e Pablo son irmáns. Andrea, parella de Pablo, é a terceira pata deste equipo de artistas que montaron nunha antiga fábrica de galletas o seu estudo creativo Río Río, de cerámica, serigrafía e mosaico.

«Betanzos ten natureza, ríos, o mar preto, ten bosques... Xa é un punto! E é un sitio raro no sentido de que aquí hai movemento, bastantes cousas únicas», asegura Pablo, envorcado na serigrafía, que engade que os últimos dous anos viuse no lugar un crecemento interesante en volume de artistas, artesáns e espazos culturais e talleres, que reciben alumnos incluso do Afastado Oriente.

«Non só estamos nós. Notas que hai unha comunidade de xente que vén desde outros puntos de España ou desde Estados Unidos a Betanzos. E todos os meses está a vir xente de México, de Arxentina, do Xapón... Isto é o que fai que este lugar teña un punto distinto. En Betanzos pódense facer cousas que en Madrid consideramos imposibles», manifesta Pablo.

As circunstancias non propiciaron na capital a materialización desas inquietudes artísticas que moven a Miguel, Andrea e Pablo, esas musas que lles levaron a arriscar e deixar a vida que tiñan, a súa cidade, a súa casa, os seus traballos. En Madrid xa eran artistas, pero traballaron en diferentes sitios para gañarse a vida. A única que antes de mudarse tiña un emprego máis relacionado co seu é Andrea. «Traballaba en algo parecido ao que fago, pero as cousas cambian bastante no momento en que dás o paso de ser a túa xefa», di. Aprender a autogestionarse e encaixar que, finalmente, todo depende de ti fan que «adquiras unha mirada distinta». Depender, estar dirixido, ampara pero tamén é limitante. Emprender é estar á intemperie da liberdade. Non tan sinxelo.

Noutras terminal movíanse en Madrid os irmáns Miguel e Pablo antes de montar o seu estudo entre o Mendo e o Mandeo. Os dous traballaban na T4, en Barajas. «Fixemos cousas varias. Eu estaba no rolo maletas, manexando vehículos pola pista. Tiña o seu punto atractivo, era como unha película, pero os horarios eran malísimos. Tiña unha parte esgotadora», comenta Pablo. A estes irmáns chegaron a ofrecerlles «aos dous» un contrato fixo a tempo de evitalo.

«Rexeitamos o contrato fixo e arriscamos todo por Betanzos», aseguran. E viñéronse co que tiñan para emprender como artistas. Esa decisión de peso foi un meu dito meu feito no caso de Andrea, que rematou de traballar en Madrid o 31 de outubro e o 1 de novembro estaba cos seus novos socios en plena viaxe a Galicia coa furgoneta. «A semana anterior a mudarnos, Pablo e eu fómonos a Alacante, ida e volta no día, a polo forno de cerámica», conta Andrea. O forno, lembra ela na conta en Instagram do seu estudo, «durmiu dúas noites nun garaxe rodeado de coches porque non tiñamos onde metelo».

De cero a bum

A Betanzos chegaron o 1 de novembro do 2023 e abriron o estudo en febreiro do 2024. «E ano e medio despois aquí seguimos dando o mellor de nós», resume Miguel. Os tres mosqueteiros deste proxecto tiveron desde o principio boa acollida, a axuda da xente. «O que pasa é que empezar cun proxecto así, artístico, non é doado. Partes desde cero. Iso foi ben complicado, e segue séndoo, pero grazas a que estamos os tres e complementámonos, movéndonos ante calquera oportunidade que xorde, aos poucos vai indo mellor. Se ves como foron saíndo as cousas en ano e medio valoras o que fixeches, notas o progreso, pero o día a día supón muchísisimo traballo, é un traballo que non ves compensado en moitos aspectos, pero ves tamén que non cae en saco roto», explica.

As fins de semana dan cursos monográficos de mosaico, gravado e serigrafía. E, en paralelo, cada un dos tres leva a cabo a súa propia obra e desenvolve os seus proxectos persoais. «Tes que facer un esforzo de equilibrio para sosterte e que todo vaia encaixando», comenta Andrea.

Estes tres socios ben avenidos seguen en estreito contacto co CIEC, abertos a visitas de colexios, «e en Betanzos notas tamén que hai enerxías que favorecen o traballo».

O da cerámica é hoxe unha arte con ganas de ser coñecido e traballado, como unha sorte de mindfulness que á vez propicia un diálogo entre xeracións, pero «o gravado é un gran descoñecido, incluso no mundo da arte, non só por parte do gran público», pensa Pablo. «Todas as técnicas que hai, o proceso que levan e as pezas que salguen, todo iso é algo superdesconocido. Ti ves a obra final e non te fas unha idea se non coñeces todo o que leva detrás de como se chegou ata esa obra e o traballo que implica».

Somos conscientes desas «cousas únicas» que eles ven e que fan de Betanzos cerco distinto natural e culturalmente? «Hai cousas únicas aquí que foron esquecidas, como o parque do Pasatempo. Agora mesmo, non está tan valorado como debería estar», di a modo de exemplo sobre a marcha Miguel, que considera que a débeda de atención co gravado vén de lonxe. Se te menciona A grande onda de Hokusai ou os Desastres de Goya sabes con moita probabilidade de que fálache, pero, fóra de aí, se non hai habido un interese e unha investigación persoal, pouca cousa.

Nas clases de cerámica Andrea viviu un bum en pouco tempo, acorde co momento. «Tiven unha soa persoa en clase durante varios meses, logo apuntáronse algunhas máis, e recordo que o primeiro verán estiven a traballar coas cinco alumnas que non se foron de vacacións. Dalgún xeito aí sentes que estás a exceder os teus propios límites», confesa a emprendedora en alusión ao que lle mostrou o ano da mudanza, que o verán non é sempre un tempo de descanso e bicicleta, que o traballo vai a máis pero as forzas non sempre acompañan ante a necesidade de seguir xerando ingresos para manterse. «No mundo da cerámica levamos xa uns anos de bum. Creo que a xente quere volver facer cousas coas mans —observa—. Facer cerámica é conectar con algo de ti que non atopas moitas veces na vida cotiá. Véxoo coas miñas alumnas destes anos, nótase que se move algo. Despois dese agosto manténdome coas cinco alumnas que non se foran de vacacións, chegou setembro, fixen unha publicación en Instagram e foi todo fiuuum, empezou a crecer moitísimo».

O boca a boca deu o seu froito, como a actividade en redes, non só nas clases de cerámica de Río Río, senón tamén nos cursos de mosaico e serigrafía e gravado. «É unha progresión lenta, pero que vas notando se a miras con perspectiva», sinala Miguel, que di que estiveron en toda aquela oportunidade que foi saíndo.

«A xente ten ganas de facer cousas que non fixo», valora este equipo de artistas que non sopesa a posibilidade de volver a Madrid. «Botamos de menos moitas cousas da vida en Madrid —admite Pablo—, pero ao final prefiro mil veces vivir facendo isto que estar no aeroporto cun soldo que tampouco era gran cousa. A vida aquí [en Betanzos] é máis sinxela. Non botamos de menos a gran cidade, como podería pensar algunha xente. Creo que estamos moi adaptados aquí. Eu falo por min, non sei que opinan e como o ven eles...». «Eu máis ou menos igual —engade o seu irmán—. Eu xa sabía ao que viña cando nos mudamos, tes unha idea bastante aproximada do que pode ser isto e se estás preparado non hai shock».

Andrea, «de Madrid capital», advirte que a miúdo a realidade non encaixa coa idea do estereotipo: «Parece que Madrid é vibrante en axenda cultural e de lecer, e hei de dicir que cando vives en Madrid non che dá tempo a facer nada. E, ademais, en realidade, Betanzos non me parece que sexa un lugar no que o ritmo sexa moito máis tranquilo que en Madrid. É verdade que tes cousas nas que podes atopar próxima a tranquilidade, pero aquí vexo que hai moitísima demanda. Ao ser máis pequeno, quizá todos os plans concéntranse máis. Sempre hai cousas que facer».

Co que conta Andrea concordan a súa parella e o seu socio. «Teño máis vida social da que tiña en Alcalá porque alí estás tan leado traballando que non te relacionas tanto coas persoas», afirma Miguel, que constata que Betanzos «ten misterio». «Hai algo aquí que eu non vin en ningún lado», conclúe.

«Salvo catástrofe», non se moven, aseguran estes artistas que un outono deixaron a pista e voaron alto.

Baba e María: «Foi brutal deixar Tenerife para vir a unha aldea con dúas casas habitadas»

A arte de volver empezar cultivouno  tamén esta parella de senegalés e tinerfeña que no 2023 deu o salto co seu fillo desde Canarias a Santa María de Vilardevós, onde crearon unha asociación e dan os primeiros pasos para montar un coliving. «A vida de aldea é un luxo. Só falta xente que vinga a vivir aquí», aseguran

 

Baba e María saben que volver empezar non é un suceso, un feito illado, senón unha forma de vida. Coñecéronse en Tenerife en xullo do 2016, cando ela traballaba no sur da illa levando o gabinete de comunicación do Concello de Guía de Isora e el facíase oír como músico tras deixar Senegal nove anos antes e aterrar nOs Rodeos sen parte da súa música, sen a súa lingua e sen a súa xente. Coa esperanza metida na maleta chegou Baba con visado de turista a Tenerife e quedou. Tras dous anos en situación irregular, logrou obter un permiso como autónomo, pero tivo que pasar unha noite retido.

Cando se coñeceron, María acababa de mudarse ao sur desde o norte da illa. «Fun ao sur porque a vida levou a coñecer a Baba», sente esta canaria que naceu en Santa Cruz de la Palma en 1983 e que creceu no inverno na illa e no verán na aldea do seu pai. Un coñecido, aquel mes de xullo que cambiou a súa historia, invitouna a ir a un concerto no que tocaba Baba, María aceptou e algo parecido ao reggae uniulles desde esa illa que soborda turistas ata unha aldea de Ourense con só dúas casas habitadas.

A «culpa» do flechazo tívoa a arte de Baba, e mensaxes por WhatsApp que fixeron de teloneiros/teloneiroes. «Ao final dese concerto coñecémonos e xurdiu a faísca», contan. O Teide da súa conexión chegou pronto. «Foi todo moi intenso. En meses fomos vivir xuntos», di María. Aos dous anos tiveron ao seu fillo e comezaron a traballar de xeito conxunto a raíz dun festival de cine na illa que lles levou a decidirse a ser parella en todo. María estivo un tempo compaxinando o seu emprego como xefa de gabinete de comunicación co traballo de prensa do festival ata que chegou «o salto», ese impulso de mudarse xuntos á península das aldeas baleiras para darse a oportunidade de volver empezar co posto e aires novos.

No 2023 a madurez do proxecto artístico de Baba e a sede dun cambio profesional en María fixéronlles voar á aldea. Así chegou esta familia a Santa María, de Vilardevós, onde María pasou «todos os veráns» da súa infancia. «Cando se deu ese cambio, decidimos que eu viaxase a Galicia co peque no verán, para que coñecese ben isto e puidese aclimatarse. Despois veu Baba de vacacións. E nesa contorna idílica que é a aldea no verán namorámonos do lugar e da súa contorna», relata ela.

A música a lume de biqueira

Á súa chegada, dúas casas habitadas. Unha, a do tío de María. E na outra vivía un señor maior que faleceu nese primeiro inverno galego de Baba e María. «A parte de arriba do pobo quedou sen xente —contan—. Hoxe só estamos nós catro sempre. Logo, hai veciños que veñen de cando en vez a coidar as hortas».

Unha aldea é unha illa? «Hai diferenza —responde Baba—. Pasar dunha illa chea de xente, de actividades, a unha aldea onde só estabamos nós foi brutal. Podes pensar: ‘‘Como poden deixar unha illa tan grande para vir a unha aldea?''. Para min, aquel era o momento de cambialo todo. Cando estás moitos anos nunha contorna, chega un punto en que te sentes queimado. Eu necesitaba renacer na miña profesión para arrincar de novo e ver o sentido do que facía». Vir a Galicia foi para el unha motivación, un reto. «Isto é moi moi ben, moi bonito. Eu síntome feliz aquí, tranquilo, podo escribir, compor e pensar», celebra. «E na aldea pode pór a música ao volume que queira sen darlle a lata a ninguén!», compasa a súa parella.

Dous anos cumpriron na súa aldea con fibra. Baba e María emprenden o que é o seu terceiro outono en Santa María co proxecto de montar un coliving para levar vida ao pobo. Mentres van dando pasos, non perden de vista o valor de ver o seu fillo crecer nunha contorna «de luxo, a un quilómetro do concello de Vilardevós». Pese ao proceso de despoboamento que sufriu nos últimos anos o sur de Ourense, alí mantense, valoran, un centro educativo, un CEIP no que, «por sorte», hai unha media de 30 ou 35 nenos nos últimos cursos. «É toda unha aventura para o noso fillo, que empezou a falar galego moi rápido», suma María.

Unha parella a piques de chegar á aldea fará que en breve pasen a ser seis os habitantes de Santa María. Toda alma conta. «A miña forma de ver as cousas moitos non a entenden. A miña forma de ver as cousas —explica Baba— é que hai que aprender a adaptarte en calquera situación. Non tes que complicarche a vida, o que hai é o que hai e o que vén é porque ten que vir. Ninguén vai vir a facer as cousas por ti. Se todos pensamos ‘‘ao pobo non vou, que non hai ninguén'', os pobos quedan sen xente. Hai que facer algo. Para min, a vida de aldea é un luxo. Teño os meus animalitos, o meu estudo para os ensaios, poño a música a lume de biqueira e non molesto a ninguén, a xente cando vén é moi amable... Que máis se pode pedir?». Un airiño galego ten este pensamento de Baba, que considera que «a filosofía de vida da xente de Galicia en realidade é moi africana. Vemos a vida parecido, moi de rasta. O rasta vai de intentar facer o que tes que facer, pero sabendo que como veñen as cousas non depende de ti». Así o educaron a el e así vive e canta Baba.

Facer de Santa María un lugar onde poida vivir a xente é o soño desta parella sen medo ao cambio que forma parte do programa Fixar da Xunta, dirixido a emprendedores de colivings rurais. Eles empezaron por montar unha asociación multicultural que integra o proxecto artístico de Baba e as experiencias que ofrece como chef con outro de benestar do que se encarga María. A súa asociación en marcha chámase Asanta Teranga, e combina o nome da súa aldea cunha palabra africana. «Os africanos de Senegal somos os leóns da teranga, leóns da hospitalidade», explica Baba, que este outono lanza a súa primeira canción en galego, Miña Galicia, orgulloso de ser neofalante. «É o meu agradecemento a esta terra», di este león sempre hospitalario coa esperanza.

---

---

---