Eles viviron outros grandes apagamentos da historia: «Vivimos unha semana sen luz non 98, foi como estar nunha tumba, baixo capas de xeo»
YES
Andy e Noah Chichester, pai e fillo estadounidenses apaixonados de Galicia, superaron unha tormenta de xeo que azotou Canadá e Nova York en xaneiro de 1998
07 may 2025 . Actualizado á 08:20 h.Entre Nova York e a Ribeira Sacra, hai case a mesma distancia en horas da que pasaron o derradeiro luns de abril a escuras algunhas aldeas do Incio. Unha distancia de miles de quilómetros que reduce ao mínimo, amais do WhatsApp, a relación que manteñen Andy e Noah Chichester, pai e fillo, dous neoiorquinos con paixón por Galicia, a súa paisaxe, a súa cultura, a súa lingua e os seus viños.
O curioso é que cando Andy Chichester marchaba dende Santiago para Nova York tras participar no Carballo Interplay como creador de contido referente en galego, o seu fillo Noah andaba a aterrar aquí nun voo que collera en EE.UU. para vir á Ribeira Sacra.
«Por sorte, saín o domingo día 27, aínda que quedar atrapado en Galicia non me parece tan mala idea... O meu fillo Noah quedou un par de días para facer business na Ribeira Sacra e non tivemos noticias del durante o día de onte [en alusión ao luns] pero hoxe [o martes] sei que vive e está ben», respondeu Andy á nosa mensaxe de WhatsApp.
Este ianqui políglota que difunde en redes sociais a paixón pola vida e a lingua galega librouse do apagón que o seu fillo Noah viviu en Escairón, no Saviñao, 27 anos despois do que vivira no colo do seu pai en 1998.
Deste corte do subministro que deixou «case toda a zona norte do estado de Nova York sen luz durante unha semana enteira» dá conta Andy, que lembra a tormenta de xeo que golpeou furiosa durante días que parecían noites a franxa de terra dende o este de Ontario a Nova Escocia, en Canadá, ás zonas do norte de Nova York a Maine. Aquela tormenta que marchou coa luz de miles de fogares motivou o maior despregue militar canadense dende a guerra de Corea.
«Daquela o que lembro é que estabamos na casa a miña muller e mais eu cun bebé de 2 anos (Noah). Os dous somos profes e estabamos de vacacións polo Nadal. Era o día 4 ou 5 de xaneiro, sei que estabamos agardando volver aos coles dependendo do prognóstico de tempo. Dicíase que viñan unhas tormentas, un tempo moi inestable, mesmo para nós, que estamos afeitos a invernos de nevadas, xeadas, choivas fortes... Lembro que esa mañá de xaneiro espertamos e non había luz, non funcionaba o espertador...», recorda Andy. O que fixeron foi mirar fóra e ver todo cuberto dun manto de xeo. Durante cinco días, pasaron un inferno de tempo, co xeo acumulando capa sobre capa, conta. «Todo estaba como glaseado. O acceso á casa era unha pista de xeo e todas as árbores estaban cubertAs de xeo. Teño unha memoria forte daquilo. Foi como estar nunha tumba. O único ruído que oiamos de cando en vez era un crac, o son de romper madeira», conta, que recorda todos os paus das árbores rompendo a causa do peso das capas de xeo. «Crac e logo nada, e logo crac... Foi a cousa máis forte daquel apagón, esa sensación de estar atrapado e illado. Non había xente fóra. Nós estabamos os tres na casa xuntos. Pasámolo ben porque tiñamos unha estufa de leña, grazas a iso tiñamos calefacción. Tiñamos veas, fósforos, radio con pilas e lanternas», explica.
A familia montou aquela primeira semana do 98 un «campamento nun cuarto ao lado da cociña», onde estaba a estufa. Bloquearon os accesos aos cuartos con mantas para atrapar e reter o aire quente. Auga quente para se lavar tiñan, porque tamén tiñan gas natural. «Tivemos auga, pero había que fervela», di quen considera que en comparación con outra xente viviron «unha experiencia de luxo».
entre soldados e presos
A familia Chichester, pese á relativa comodidade en semana de tormentas, non tiña posibilidade de empregar eses días a neveira para conservar a comida en boas condicións. Tiraron de moito alimento de brik e, como tiñan un pórtico na casa, puxeron nel os cartóns de comida que precisaban frío e rodeáronos de xeo.
Como foi a resposta das autoridades á situación? A xente informábase coa radio, «que era o único medio polo que chegaban as noticias». «A policía deu o aviso de quedar na casa e non coller os coches. Foron polas casas recollendo a xente sen recursos para levala a un refuxio no campus universitario, con servizo de comida, camas e duchas», recorda Andy, que valora a cooperación dos veciños, e non esquece o continxente de soldados, tamén na reserva, que foron casa por casa para axudar a xente con necesidade. E a eles engadiuse a axuda de presos para despexar as rúas de árbores e lixo.
Andy viviu co seu fillo (na foto no colo, con 2 aniños) unha semana sen luz, de tormentas encadeadas, «pero para moitos foi un mes...».
Noah Chichester, que agora conta 29 anos, non recorda aquel apagón que viviu cos seus pais en Nova York. Para el, o que o sorprendeu o derradeiro luns de abril deste ano foi o primeiro. O primeiro vivido de forma consciente. «No do 98 estiven, pero non me lembro», di quen hoxe traballa en EE.UU. en importación de viños. Foi o laboral o motivo da súa recente visita a unha adega da Ribeira Sacra, Abadía da Cova. «O luns ás 12.30 dinme que se foi a luz en Escairón, e en toda España. Non o vivimos como un ‘acabouse o mundo’, no campo as cousas se viven distinto», comparte Noah. Chichester fillo viviu a xornada tranquilo á luz natural.
«Foi agradable. Na gasolineira collemos xamón e fixemos uns bocatas. Foi un xantar de pícnic na Ribeira Sacra», conta Noah, que sobre as seis da tarde foi para o hotel Tres Portas. «A señora deixoume a chave e tiven que facer o checking na escuridade. Eu era o único hóspede. Foi algo surreal, de película zombi», conclúe este namorado de Galicia que viviu a noite estrelada na Ribeira Sacra en pleno apagón.
Pere Estupinyà: «Vivín tres apagamentos, un de película en Manhattan, outro estresante en Cuba e o último en Madrid»
«Unha diferenza respecto ao do luns 28 de abril é que no apagamento de Nova York si ían os teléfonos e había un ambiente festivo», relata o bioquímico e comunicador científico, que se estresó máis co corte masivo que lle pillou en Cuba en decembro do 2024 e que viviu con calma o colapso deste 28 de abril en Madrid. «Argüelles é Disneyland», chancea o «cazador de cerebros»
ana abelenda
Sen unha soa luz, cos rañaceos a cero e con tanques do Exército controlando cada movemento na escuridade das rúas viviu de preto en Manhattan o químico e comunicador científico, condutor do programa O cazador de cerebros, Pere Estupinyà o apagamento masivo de xaneiro do 2012, cando unha tormenta e fortes ventos sumiron a miles de persoas na incerteza e a escuridade, especialmente nalgunhas zonas, como Manhattan e o Bronx. «O apagamento foi asociado a unha tormenta ou a un furacán. Petou algo de xeración eléctrica e quedou parte sur de Manhattan completamente ás escuras. Cando digo "parte sur", refírome desde a 42, a 43... cara abaixo», detalla o bioquímico, que entón vivía só no East Village.
A «gran diferenza» que atopa respecto ao apagamento que viviu este 28 de abril en Madrid é que o de Nova York foi de serán e durou ata entrado o día seguinte. «Pola tarde non te preocupas demasiado, pero chega a noite e a cousa cambia un pouco... Outra diferenza importante que vexo é que no apagamento de Nova York si ían os teléfonos, ata que te quedabas sen batería, claro...», comenta. Pere engade outra diferenza de índole persoal aos dous momentos sen luz, o feito de que en Nova York vivía só e «se tes cousas na neveira non te afecta» demasiado. O pasado luns en Madrid el cargaba, en cambio, a preocupación engadida de ter familia, nenas en idade escolar. «As miñas fillas tiñan que vir do cole no bus e chegaron tres horas tarde», conta quen sinala que o 28 de abril a luz volveu en Madrid «entre as 20.00 e as 20.30» e, cando se lle pregunta polo nivel de caos na rúa, chancea cun «Argüelles é Disneyland».
A PRIMEIRA VEZ, SEN LUZ PERO CON WIFI
Aínda que engadiu tensión á espera, o ter nenas no cole non preocupou «moito» ao autor dO ladrón de cerebros, Ciencia sen ficción e A ciencia do sexo. En parte, polo seu carácter, e noutra parte, pola experiencia. «Que din que as nenas volven no bus, xa volverán. Que a luz vai volver en seis horas, pois chegará. Foi un accidente ou un ataque ou é que se acaba o mundo? Pois xa nolo dirán... Esta é un pouco o xeito que me sae de pensar», explica a quen a longa noite ás escuras en Manhattan valeulle para empezar a entender que o tempo pode expandirse máis do acostumado en rutina ante un evento excepcional.
«Ver o Nova York dos rañaceos sen unha soa luz, completamente ás escuras, cos tanques do Exército nas rúas, é de película»
Suave foi a noite de inverno apagamento en Manhattan de fai máis dunha década para Pere Estupinyà, que, ante a dúbida, decidiu abrir a mente e saír a pasear. «Dixen: ‘‘Vou saír a ver que pasa...”, e o que vías aquela noite en Manhattan foi algo que se viu onte nas terrazas de Pintor Rosales [de Madrid], xente que parecía que o celebraba... No East Village vías bares cheos de xente con velas, tomando copas, cun ambiente case festivo», lembra. «Pero se empezabas a subir, algunha persoa podería dicir que daba medo. Eu porque son bastante despreocupado... Ver a parte do Nova York dos rañaceos completamente ás escuras, en silencio, sen tráfico, é de película. Rúas completamente baleiras, todas as luces apagadas, rañaceos escuros e tanques do Exército. Creo lembrar que ao día seguinte aínda seguía o apagamento. Lembro subir a pé ata algún bar da zona onde había luz para cargar cousas. Estaba todo petadísimo e creo que ao final me metín nun McDonald's a traballar un pouco», relata quen viviu o azoute do furacán Sandy na Costa Este no 2012 e un terremoto en Brooklyn do que, segundo di, non se decatou. «Os mobles da casa na que vivía empezaron a moverse e ao principio pensei que eran os veciños picando a parede. ‘‘Parade!'', dixen. Pola tarde alguén me preguntou: “Que tal o terremoto?”, e deime conta da miña confusión», comenta.
«En Cuba os apagamentos son bastante frecuentes, pero este que eu vivín foi especialmente besta. Eu estaba alí debido a un proxecto de cooperación internacional da Unión Europea...»
En Cuba e Venezuela non é extraordinario vivir un apagamento. Máis insólitas resultan as explicacións que en ocasións chéganse a dar a eses cortes de luz, como responsabilizar a unha iguana do derrubamento enerxético. Na illa caribeña quedou hai pouco inesperadamente ás escuras Pere Estupinyà. Foi en decembro do 2024. «En Cuba os apagamentos son bastante frecuentes, pero este foi especialmente besta. Eu estaba alí debido a un proxecto de cooperación internacional da Unión Europea relacionado con temas científicos», revela. Pere aloxábase nun hotel da cadea Meliá «destes que teñen xeradores para non perder nada».
O apagamento tamén lle sorprendeu esta segunda vez cando empezaba a caer a noite. «Eu tiña previsto gravar unhas cousas entrando no programa para vivir da cadea Ser, pola mañá. Estás pendente de que volva a luz para poder facer a gravación, pero a luz non volveu e entón non se puido facer a gravación...». Pere saíu do paso mandando uns cortes de voz, sen maior trauma. «Pero non podía comunicarme co equipo de Madrid. E creo que me estresé en Cuba máis por iso, porque estaba o equipo de Madrid agardando as gravacións duns científicos cubanos, e pensaba: “Non lles podo nin dicir que hai apagamento”», conclúe o químico que viviu tres apagamentos, un terremoto e un furacán.
Luis Rojas Marcos: «Vivín de preto os apagamentos de 1977 e o 2003 en Nova York. Foron moi diferentes»
Non cumprira nin dez anos de vida nova en Nova York cando Luis Rojas Marcos (Sevilla, 7 de agosto de 1943) viviu o seu primeiro apagamento, o Grande Apagamento, que deixou ás escuras a cidade de Nova York dous días de mediados de xullo de 1977. A diferenza do corte masivo de subministración eléctrica que apagou a Gran Mazá en 1965, o do verán do 77 derivou nun caos sen precedentes. O que leva as maiúsculas iniciais como apagamento non as merece só polo derrubamento eléctrico, senón polo que desencadeou na xente, unha violenta resposta que non esquece o psiquiatra, investigador e escritor que chegaría a ser director do Sistema Psiquiátrico Hospitalario de Nova York desde 1982 ata 1992.
Con 24 anos e recentemente licenciado en Medicina, cunha bagaxe de suspensos cicatrizando o expediente escolar, un mozo Luis cruzou o charco para saltar dunha España en ditadura impulsado polo aire de cambio que seguiron ao fracaso americano en Vietnam.
«En 1977, eu xa vivía en Nova York. Vinme en xuño de 1968», di quen estaba por vivir aínda outro dos grandes apagamentos do país das oportunidades, o do 2003. «Vivín de preto os dous apagamentos. Foron moi diferentes; porque a reacción do pobo foi moi distinta neles. En 1977, caos, violencia, atracos, saqueos, incendios... A reacción do pobo que se viu no apagamento do 2003 foi outra». Os dous duraron algo máis de 24 horas, o de hai 22 anos foi máis xeneralizado que o do 77, «pero a reacción da xente no 2003 foi pacífica, unha exhibición colectiva de festexos solidarios e momentos entrañables e incluso alegres», sinala o médico que estivo a cargo do Sistema de Hospitais Públicos de Nova York, cunha área de competencia que comprendía 16 hospitais públicos e a rede de ambulatorios da cidade de Nova York, desde 1995 ata o 2002 e desde o que tratou o trauma humano de alcance mundial dos atentados do 11 de setembro.
Parte da subministración puido recuperarse en 24 horas, pero algunhas zonas castigadas polo apagamento do 2003, debido a unha sobrecarga do sistema eléctrico, non recuperaron a corrente dúas semanas despois. Unha das diferenzas entre os dous colapsos foi que, «no apagamento do 2003, tívose que descartar a posibilidade dun acto terrorista, porque mentalmente estabamos preto de o vivido o 11S». «Pero o pobo reaccionou pacificamente, fronte ao de 1977, que configurou un escenario de violencia preocupante, do que teño malos recordos. Son varios os factores sociais de cada época que explican as diferentes respostas colectivas», subliña Luis Rojas Marcos.
DÚAS RESPOSTAS CON CAUSA
O 14 de agosto do 2003 era xoves, un día que Luis lembra como caloroso e festivo. «A cidade apagouse ás catro da tarde. Só houbo festexos. Ocorreu menos de dous anos despois dos atentados do 11S e palpábase o sentimento de vulnerabilidade», apunta o psiquiatra. «Inmediatamente, o recentemente elixido e respectado alcalde Michael Bloomberg anunciou que non había indicio de terrorismo, o que provocou un suspiro colectivo de alivio e todos saímos á rúa para compartir e celebrar a vida», sinala o médico.
Desandando décadas, o apagamento de 1977 caeu un venres «pasadas as nove nunha das noites máis sufocantes do verán», segundo lembra o autor de Optimismo e saúde, que di que o entón alcalde de Nova York, Abe Beame, «que lideraba a cidade practicamente en bancarrota, declarou o estado de emerxencia sen dar información algunha sobre as posibles causas».
«O que conmocionou á cidade foron os miles de persoas que desataron unha onda de asaltos e saqueos. O escenario parecía máis un motín masivo que un apagamento. Ningúns sinalaron a crise financeira como a principal causa da desorde», revela Rojas Marcos, que considera esa desobediencia civil un reflexo do rexeitamento da guerra de Vietnam e o desencanto co goberno central tras o escándalo do Watergate e a consecuente dimisión do presidente Nixon.
«O apagamento agravou os problemas urbanos, pero cóntase que un impacto inesperado saíu á luz nove meses despois, cando as salas de maternidade dos hospitais da cidade víronse desbordadas por bebés que foron concibidos ás escuras», conclúe. E volveu a luz.