Marisol Salanova, crítica de arte: «As musas non existen»

YES

La crítica de arte Marisol Salanova.
A crítica de arte Marisol Salanova. Berta Delgado

«O criptoarte foi unha burbulla, hai especulación e hai moitas estafas», afirma esta prestixiosa comisaria de exposicións, que abre en redes o mundo da arte compartindo consellos e experiencias

31 may 2023 . Actualizado ás 10:34 h.

É poderosa e ás veces invisible. Axuda a resolver problemas e tivo o seu papel, por exemplo, na teoría da gravidade, pero, curiosamente, non está entre as intelixencias múltiples de Gardner. «Nos 80, separaban as artes. Entre esas intelixencias múltiples está a intelixencia musical, e non teriamos intelixencia musical sen intelixencia artística. É máis, sen intelixencia artística non hai intelixencia matemática», advirte a licenciada en Filosofía, e máster en Produción Artística, Marisol Salanova (Valencia, 1982), que invita en Intelixencia artística (Plataforma Actual, prólogo do Barroquista) a descubrir o que teñen en común a cotidianidad e o creativo, como funciona o sistema artístico ou, entre outras cousas, como a arte pode cambiar a túa vida. «Había que acuñar este termo, intelixencia artística. Para iso entrevisteime con psicólogos, con neurocientíficas, con persoas que menciono no libro. Algúns estudos que aparecen reflectidos mostran que desde a neurociencia apóiase que existe unha intelixencia artística. Iso non significa que todos sexamos artistas nin que dependamos das musas. Nunha entrevista, dixéronme: ‘Ti matas as musas con este libro'. Non, non é que as mate, é que as musas non existen. Isto é técnica, traballo e pór en orde os coñecementos».

—A musa pode existir en forma de relax. Dígoo por como sinalas a relación entre relax e creatividade, con ese exemplo de Newton, que estaba sentado á sombra dun manzano cando caeu a mazá. E así se lle ocorreu a teoría da gravidade...

—Si, pero hai artistas que só acaban a súa obra co deadline, que che din que é aí cando conseguen acabar. É unha sensación constante de ter que producir, pero isto é un problema a nivel de sociedade. Tes que estar todo o tempo demostrando que es produtivo. E ser produtivo non é a crème da crème... Por outra banda, podes ser produtivo en repouso. O cerebro nunca para.

—Os artistas adoitan requirir a figura dun comisario ou curador?

—Vin artistas que pediron a axuda dun comisario, dun curador, podendo montar eles a exposición e tendo a súa partida orzamentaria resolta, pero que se daban conta de que a súa visión sobre a súa arte impedíalles facer unha boa montaxe. E hai outros que ao revés, que saben marcar unha distancia e montar a exposición. Eu creo que a otredad é sempre positiva, pódenos desvelar partes de nós que non sabiamos que podiamos explorar e abrirnos camiños novos. Nunha ocasión, un artista díxome que unha crítica lle fixo moi mala crítica dos seus debuxos. Deixou de debuxar, un día ensinoume uns bosquexos, e díxenlle: «Pero isto non son bosquexos. ¡Son obras!». Parecéronme buenísimos. No mundo da crítica de arte en España, hai moito crítico e moita crítica que aproveitan o seu papel para marcar unha estrutura piramidal que para nada é certa.

—O crítico constrúese dando paus?

—Fíxache, pois eu sempre atopei máis doado darlle ás a alguén que pórlle paus na roda. Dentro do ámbito artístico, en España coñecémonos todos e, a nivel internacional, os que estamos ao día temos a lupa posta nos artistas máis coñecidos ou máis cotizados, nos que están a destacar. É máis doado poder transmitir bos coñecementos que ti crees que lle van servir á persoa e poden axudarlle a saír da súa síndrome do impostor.

—É unha síndrome, sinalas, moi frecuente nos artistas. É un desacomodo interior constante o ser artista?

—Si, eu véxoo así, paréceme que calquera bo artista se está retando a innovar constantemente. Non compiten contra os outros, compiten contra si mesmos; os bos artistas. Logo están os artistas mediocres, os que dan cotenadas.

—Como advirtes, na historia houbo moitos grandes que non tiveron recoñecemento na súa época. Van Gogh debeu vivir sen un duro tendo feito obras cegadoras.

—E sen ser consciente de como vai transcender a túa obra... Eu creo que a Van Gogh non lle importaba se a obra ía transcender; el tiña a necesidade de crear.

—Iso é interesante como filtro para saber quen é artista e quen non?

—Para min, como crítica, si. Para o artista ten que ser unha necesidade vital o crear obra. A maioría de artistas, se non teñen esa necesidade dentro de que o seu xeito de expresarse ante o mundo é a arte, é que non son artistas. Pasarán a ocuparse dentro do mundo da arte talvez doutros asuntos, a traballar en talleres; e non todos os artistas van acabar sendo Van Gogh. De feito, calquera persoa pode exercitar as cualidades artísticas sen ser artista...

—Todos somos artistas?

— Non. Creo que o feito de que todos teñamos intelixencia artística non significa que calquera poida ser artista. O contexto persoal de cada de cada un é clave.

—Pódese vivir da arte de xeito profesional, de que forma?

—Si. Creo que este libro é útil para as persoas que non están familiarizadas coa arte, pero tamén para quen están familiarizados e queren traballar nel, porque no período de formación académica non hai unha materia que che explique o que vai de diñeiro e o que non no mundo da arte, como a xente colecciona e por que ou como funciona o sistema artístico.

—A formación académica non basta?

—É unha formación insuficiente para a incorporación ao mundo laboral, queda na teoría, na teoría do belo e o sublime. Non é necesario que un artista saiba mercadotecnia ou facerse a súa web... Pero debe saber onde dirixirse, facer un dossier, cando é oportuno levalo a unha galería, como participar en convocatorias... Eu recibín algunha crítica por liberalizar esa información de xeito gratuíto nas miñas redes ou neste libro. Hai compañeiros que me din: «Entón, para que estamos a dar másteres?». Eu fun profesora en posgraos que teñen que ver con cuestións de creatividade, con deseño de moda mesmo, e non podemos pretender que a información quede nesa contorna académica pechada, para que só quen teñan pagado unha matrícula aprendan a que portas hai que chamar. Esa información debe ser libre. Non sabes a cantidade de cursos que saíron sobre como crear a túa galería de arte, como vender a túa arte... E vexo que están a dar clase neles persoas que a súa galería tivo que pechar. Entón, están vendendo unha ficción.

—Ten relación o cociente intelectual coa intelixencia artística?

—Non. Coñecín a persoas con altas capacidades que se dedicaron a traballos creativos, pero non necesariamente tiveron éxito. Un cociente intelectual alto non significa ser creativo. Talvez necesitamos un cambio de enfoque, deixar atrás prexuízos. Hai moitos. «Eu son cero creativo» é algo que lle oín a moitísimas persoas. Porque iso lles fan crer na súa contorna, os seus primeiros xuíces. Non hai que escoitar tanto os xuízos dos demais, hai que facer un exercicio introspectivo antes de analizar esas críticas externas. Se che gusta debuxar, tes que debuxar, aínda que non che dediques profesionalmente a iso.

—Que momento vive a arte?

—Estamos nun momento moi delicado, está a pórse en cuestión a utilidade de todas as humanidades e as artes van moi ligadas a elas. Se pensamos que non serve de nada aprender filosofía, coñecer como funcionaban as sociedades antigas, se relativizamos todo, iremos cara ao pensamento único. E seremos moito máis manipulables.

—Disparouse a especulación?

—Disparouse moito cos NFT (token non fungible), co criptoarte. O 2020 foi un ano estéril e, dalgún xeito, había que usar outras canles. A canle dixital que xa estaba en marcha (porque xa existían os NFT) de súpeto explotouse, e ao meu entender foi unha burbulla. Hai moitísima especulación e hai moitas estafas. Esta burbulla ten moito que ver coa burbulla das criptomonedas. No mundo da arte non todo é mercado. Oio moito ese tópico de «no mundo da arte quen non ten padriño non se bautiza», e non, non é certo. Vexo artistas novos moi perdidos. E poderían facer as súas propias carreiras sen necesidade de someterse a todos eses tópicos que pesan. Deben apostar por si mesmos.