Das mulas ao autobús pasando polo tranvía ou o trolebús: Unha viaxe no tempo a través do transporte público da Coruña
XA CHOVEU
Durante os seus máis de 120 anos de historia, a Compañía de Tranvías deu servizo a máis de 1.906 millóns de persoas. A súa historia é a historia da evolución da cidade
18 jun 2024 . Actualizado á 17:25 h.«En 1901, os servizos públicos eran como agora a intelixencia artificial. Empezaba a funcionar o que sería o futuro». Así resume Ignacio Prada, director da Compañía de Tranvías de La Coruña, os inicios desta empresa de máis de 120 anos, que marcou o desenvolvemento do último século da cidade da Coruña.
Ao longo dos seus máis de cen anos de vida, xeracións e xeracións de coruñeses (calcúlase que 1.906 millóns aproximadamente) fixeron uso dos icónicos autobuses vermellos, pero tamén dos seus predecesores: os vehículos tirados por mulas, os tranvías e, como non, o trolebús.
Os inicios do transporte público na Coruña
Seguindo a vangarda de cidades como Londres e Nova York, un grupo de emprendedores coruñeses quixo implantar o primeiro tranvía da cidade. Unha das primeiras mencións á empresa en La Voz de Galicia foi o 26 de febreiro do 1902, cando xa estaba fundada, pero os tranvías aínda non chegaran á cidade polas dificultades de realizar a transformación eléctrica. «Preguntamos que hai do tranvía da Coruña, xa que vai pasando o tempo e non parece facerse gran cousa», comeza a nota.
Este non empezaría a operar ata o 1 de xaneiro de 1903, unindo Porta Real coa Estación de Tren del Norte, actual zona da estación de autobuses. Pero os primeiros vehículos da Compañía de Tranvías non foron tranvías convencionais.
Na noticia publicada en 1902 xa se expoñía que «a tracción, segundo dixemos, será animal, aínda cando este sistema de locomoción está mandado retirar de puro anticuado». Nun primeiro momento, estes tranvías movíanse grazas ás mulas e non á electricidade e a presenza destes animais pola cidade deixou tamén pegada na forma de designar algunhas zonas. A rúa de Panadeiras, por exemplo, era coñecida como «a costa da mula» xa que, segundo explica Ignacio Prada, «cando empezabas a costa había que pór unha terceira mula. O responsable colocábaa, subía, e logo baixaba de novo co animal. Segundo contan, un día esa persoa despistouse e cando se deu conta, a mula xa non estaba no seu sitio. Aprendera a subir e baixar de volta a San Andrés ela soa».
Podes consultar na nosa hemeroteca a páxina publicada en La Voz de Galicia en 1902.
Desta época é o logotipo que aínda simboliza hoxe a Compañía de Tranvías. Unha C e unha T que representan en realidade as orixes gandeiras da empresa, coa C como unha ferradura e a T como o xugo que se lle colocaba ás mulas para atalas ao vehículo.
«Numerosísimo público presenció complacido el paso de los modernos coches y en algunos puntos, como en Santa Lucía, se les acogió con aplausos y vivas» - Crónica do primeiro tranvía eléctrico da Coruña (1913)
Despois dun breve paso por mans dunha agrupación belga, a Compañía regresou aos empresarios coruñeses que iniciaron a transformación eléctrica. O 2 de outubro de 1913, este xornal publicaba a crónica da primeira viaxe neste tranvía eléctrico: «Cruzaron polas súas rúas os tranvías eléctricos, chegando sen a menor novidade ata Monelos. Desde alí fixeron o percorrido ata fronte a casa de La Voz e retornando á praza de Mina, regresaron á cocheira. Numerosísimo público presenciou compracido o paso dos modernos coches e nalgúns puntos, como en Santa Lucía, acolléuselles con aplausos e vivas. A satisfacción da veciñanza pola excelente mellora foi tan unánime como xustificada».
Malia o excelente recibimento, os altos custos derivaron nunha débeda que os emprendedores saldarían vendendo a Compañía a Pedro Barrié de la Maza, propietario do Banco Pastor. O empresario sería presidente desde 1915 ata os anos 60. Paralelamente, Barrié contaba coa empresa Trolebuses Coruña - Carballo, que funcionou desde o 23 de febreiro de 1950 ata o 15 de marzo de 1971. Nos anos 50, cos seus 34 quilómetros, esta era a liña máis longa de Europa segundo apunta Ignacio Prada. Ademais, tamén foi pioneira en España, sendo a primeira liña eléctrica deste tipo de transporte.
De volta na Coruña, no ano 1965 Pedro Barrié de la Maza vendeu a Compañía de Tranvías. Esta foi a chegada da familia Prada á empresa, cando Isaac Prada (que xa tiña experiencia con autobuses turísticos na cidade) se fixo xunto con outros empresarios coa súa propiedade. Agora, Ignacio Prada (terceira xeración) é quen está aos mandos da compañía.
Cando a Compañía de Tranvías deixou de ter tranvías
O aillamento do país a raíz da Guerra Civil e a II Guerra Mundial precipitara a aposta polo trolebús nos anos 40. Estes vehículos estreáronse na cidade en 1948, cunha ruta desde a praza de Pontevedra ata Monelos e, pouco a pouco, acabarían desbancando aos tranvías. En 1962 retirouse o último deles na Coruña, nun momento no que o trolebús xa era completo protagonista nas estradas coruñesas.
«Mantívose o nome porque xa estaba ligado á historia da cidade»
Con todo, a empresa conservou a dúa denominación orixinal. «Mantívose o nome de Compaña de Tranvías a pesar de non ter xa tranvías porque estaba xa ligado á historia da cidade. Aínda que se transformaba por completo a empresa, era a mesma compaña que levaba o transporte público», indica Prada.
Habería que agardar ata 1997 para o regreso dos tranvías co modelo turístico. Este percorría o paseo marítimo desde San Antón ata as cocheras en As Lagoas e estivo operativo ata o 2011.
Os autobuses da Coruña non foron sempre vermellos
Respecto aos autobuses, estes chegaron en 1965 e, por aquel entón, non eran da característica cor vermella. Os primeiros buses da Coruña eran azul claro, pero nos anos 80 mudaron ao vermello, que xa se vía en grandes ciudades europeas como Londres. «Cambiouse a lume porque é unha cor moi icónica no transporte público a nivel mundial. É unha cor que chama a atención nunha cidade onde hai obstáculos e moita xente, polo que tamén xera máis seguridade», explica Prada.
En ocasións especiais, os autobuses da cidade combinan o vermello con bandeiras ou mensaxes nos seus paneis. É o caso de festas como o Nadal ou San Xoán, pero tamén acontecementos deportivos, como os vividos recentemente co R. C. Deportivo e o Leyma Básquet Coruña. «O das bandeiras nos autobuses comezou nos anos do Súperdepor. Somos unha empresa que leva o nome da Coruña na razón social e iso levámolo con orgullo», sinala Prada.
Influencia da Universidade nos 90
Eses buses xa vermellos serían os que nos anos 90 estrearían articulación. «Fixémolo pola liña universitaria. Antes había catro desde distintos puntos e funcionaban en hora punta pero pasando cada 15 minutos. Isto non era suficiente, así que se cambiou a rede. O que fixemos foi crear unha soa liña e centralizala», recorda o director. Así foi tamén como naceu o bonobús, coa idea de realizar os transbordos de maneira gratuita. «Ti podías coller a liña 4 desde o Barrio das Flores ata Catro Camiños e logo aí coller a universitaria», exemplifica. Así, a Compañía triplicou o número de viaxeiros e viu a necesidade de poñer en circulación os autobuses articulados.
No momento da creación desta liña, a paixón de José Prada, entón director da Compañía, polo rally da subida á Zapateira fixo que nun primeiro momento esta se bautizara como «especial Zapateira». Ignacio Prada, o seu fillo, explica que «realmente, a Zapateira non está onde está o campus. Está onde se sitúa o Club de Golf e a zona da Universidade chamábase El Escorial que é algo que moita xente non sabe. Con todo, como a liña de bus chamábase así, a xente empezou a dicir campus da Zapateira».
Fai clic aquí para ver máis imaxes históricas do transporte en Galicia no noso portal xachoveu.lavozdegalicia.es.
As túas fotos, en Xa choveu
Tes algunha fotografía cos tranvías, trolebuses ou autobuses da túa cidade? En Xa choveu queremos coñecer as túas historias. Consulta no portal de Xa choveu máis imaxes dos nosos recordos de Galicia e colabora nesta memoria colectiva enviando as túas a través deste formulario.
Os segredos dunha empresa centenaria e familiar
A historia da Compañía de Tranvías de La Coruña foi unha das protagonistas do encontro Líderes que dejan huella, organizado por APD. Nel, Prada expuxo algunhas das claves, como a «a humildade e o diálogo. Entender que o mellor líder é alguén máis invisible, porque ao final quen toca os instrumentos son os empregados». Tamén o saber adaptarse aos cambios: «Temos 120 anos de antigüidade porque soubemos transformarnos cos cambios, dunha cidade de 40.000 habitantes aos case 300.000 de agora».