Está formado por unha torre baixomedieval e un pazo isabelino
07 abr 2024 . Actualizado ás 05:00 h.Debeu de ser a finais da Idade Media, cando o arcebispo de Santiago, naquel momento señor xurisdiccional de Vigo, mandou levantar unha torre, como é propio de tan belicosa época, para a defensa da súa vila, núcleo en plena expansión. A historiografía refírese a ela como torre do Penço, xa derrubada en 1770. Nunha doazón recóllese o predio de Castriçan, «en termos da vila», nome idéntico ao da efémera fortaleza que se erixiu na Penda do Viso (Redondela). En ningún caso debe confundirse coa denominada torre da Pulguiña, que non era máis que un edificio alto aparecido nos gravados do século XIX, que mandou construír en altura un oficial de mariña. Onde se atoparía?
Pola súa localización estratéxica e polo vello topónimo Subida ao Castelo, ben podería localizarse onde hoxe se sitúa a actual Casa do Concello (amais da fortificación seiscentista de San Sebastián), no que aparece cualificado no esbozo de 1597 como «montecillo alto», un repecho na base da saia do Castro.
Á morte de Enrique IV, en 1475, desatouse unha guerra pola sucesión do trono de Castela entre a súa irmá Isabel e o rei Alfonso V de Portugal, tío e esposo da súa filla, supostamente ilexítima, Juana A Beltraneja que dividiu á nobreza en ambos os bandos. A primeira, e con máis apoios, tiña por adaíl en Galicia ao arcebispo de Santiago Diego de Muros, e como inimigo acérrimo ao gran señor feudal Pedro Álvarez de Sotomayor, Pedro Madruga. O primeiro contaba en Vigo e arredores con belicosos e decididos vasallos, como primeiro a Diego Pazos de Probén, xunto con Gregorio de Valladares.
Segundo o cronista da época Florián Ocampo, tras a vitoriosa batalla do Areal de Coia, entrou Madruga con arcabuceros xermanos -holandeses- na vila, pero aínda que cercaron o castelo do Penço, defendido por Pazos de Probén, non lograron tomalo a pesar da enconada loita.
Diego de Muros nomeou gobernador de Vigo, Redondela e Cangas a Diego de Pazos. Normalizada a situación, o arcebispo «mandou achandar o que quedaba do castelo», para que non ofendese a Vigo e os seus moradores, ordenándolle ao tempo «acabásese unha torre que mandou facer fronte á igrexa da devandita vila, para o que se aproveitou a pedra do castelo». E esta é a xénese da pequena torre situada no por entón centro da urbe, na Praza Vella (Almeida). Na mole de bastas e sobrias formas, con vans para disparar armas (saetas, etc.), campean ao alto labras heráldicas con varios apelidos hidalgos (Çeta) de época descoñecida.
Pegado á torre, construíuse un pazo con porta, dúas ventás rematadas por arcos conopiales, un balcón saído sobre ménsula no alto e dous caños para desaugadoiro baixo o tellado. No medio a inscrición FERNANDVS ME FECIT (mandome facer Fernando). Presenta medallones con cabezas humanas que, segundo o erudito pontevedrés Sánchez Cantón, fóronlle engadidas. Ao carón, o escudo quinientista coas armas dos apelidos Pazos de Probén e Fitado. Herdárono os sucesores de Diego Pazón de Probén, a liñaxe dos Pazos e Figueroa. O estilo do conxunto é claramente isabelino, é dicir, gótico moi tardío ou, mellor, mestura dese gótico e primeiro renacemento, cuxa época de maior florecimiento é 1510, de modo que podería datarse dos ultimísimos anos do século XV ou primerísimos do seguinte. É, polo tanto, o conxunto arquitectónico civil máis antigo que hoxe se conserva en Vigo.
Por unha banda, o limitado espazo para tan poderosa familia hidalga, levou a Baltasar Pazos e Figueroa, a principios do XVII, a converter en pazo a «granxa» da Fonte do Pracer, herdanza dos seus maiores (cheminea, xardín de limoneros, adegas, etc.), unido á deterioración, polo paso do tempo e ao absentismo dos donos casados na comarca de Bergantiños, levaron ao abandono e semirruina, ata que cara a 1800 foi aforada ao rico comerciante e boticario de orixe foránea Diego Núñez de Murcia.
O último negocio situado nesta torre foi a Cerería San José, pechada cara a 1980. Agora, rehabilitado, é sede do Instituto Camõé dá Cultura e Lingua Portuguesas (1998). Declarado Monumento Histórico-Artístico en 1946. Este conxunto coñécese, erroneamente, como Casa de Arines, mesmo así aparece en varias publicacións. Non confundir máis.
Historiador e membro fundador do Instituto de Estudos Vigueses