José Irisarri e Álvaro Roura descobren nun filme as curiosas adaptacións do animal
16 jun 2025 . Actualizado á 00:41 h.O equipo de creación de personaxes de Buscando a Dory admite que o papel do polbo Hank foi un dos máis complexos de idear e introducir na historia de Pixar, pero tamén foi un dos máis gratificantes. O resultado é un protagonista emblemático, que permanece na memoria de moitos espectadores como un mestre da camuflaxe. Esta habilidade para mimetizarse nos fondos mariños non é mera animación de Walt Disney, senón un fiel reflexo dunha das principais curiosidades que definen a esta sorprendente familia de cefalópodos e na que, agora, profundan José Irisarri e Álvaro Roura nun filme dedicado a divulgar a bioloxía do Octopus vulgaris e o seu curioso comportamento. As augas das illas Cíes foron o escenario desta rodaxe, nunha demostración do impresionante laboratorio natural que conforma o arquipélago vigués para coñecer de preto os ecosistemas mariños.
A peza audiovisual constitúe unha posta en valor do gran repertorio de adaptacións que converten ao polbo no invertebrado máis emblemático da costa galega. A súa habilidade para cambiar de cor, de textura da pel ou a súa mestría para imitar a outros animais é resultado «dunha complexa interacción entre vista, cerebro e pel», analiza Roura, biólogo mariño que dedicou toda a súa traxectoria a estudar esta especie en colaboración co grupo Ecobiomar, do Instituto de Investigacións Mariñas de Vigo (IIM-CSIC).
Os polbos «teñen unha visión moi aguda cun só tipo de fotorreceptor» e a través dun fenómeno denominado aberración óptica «crese que son capaces de interpretar e mimetizar distintas cores», indica. Á hora de enmascararse, activan os distintos lóbulos do seu cerebro e unha «complexa rede neuronal» que se estende por todo o seu corpo, polos seus oito brazos e ata polas súas ventosas. Este armazón neurolóxico, xunto coa infinidade de pequenos órganos de cor que salpican a súa pel, chamados cromatóforos, permite ao animal detectar os sinais do exterior con axilidade e, en cuestión de milésimas de segundo, adoptan a cor da roca sobre a que se atopan, transfórmanse para imitar a outros residentes do seu ecosistema e incluso poden «facerse pasar por un ourizo, unha ofiura ou unha alga á deriva», destaca.
Álvaro Roura explica que a presión selectiva dos seus depredadores —peixes, quenllas e mamíferos mariños— forzou a esta familia de cefalópodos a converterse en referentes do mimetismo. Noutras ocasións, optan por expulsar nubes de tinta para crear confusión entre quen os axexa e despexar a súa fuxida, destaca o videógrafo submarino José Irisarri como outra destreza do animal que se evidencia nas cristalinas augas do Parque Nacional Illas Atlánticas de Galicia, un laboratorio de referencia a nivel internacional.
Entre congéneres, «a condición de que a comida non sexa un factor limitante», os polbos poden chegar a convivir pacificamente, pero o certo é que estes animais por regra xeral «son voraces cazadores que van deixando caparazones, raspas e cunchas baleiras ao seu paso», precisa o investigador do CSIC. Incluso son capaces de xerar un veleno neurotóxico para picar ás súas presas, paralizalas e «disolvelas cun cóctel de encimas dixestivas que beben coma se fose un sorbete», describe Roura sobre os festíns que se pegan, empregando un método similar ao das arañas.
Precisamente, a fazaña de descubrir a dieta das larvas de polbo forxouse no laboratorio natural que conforma o arquipélago. O mellor do mundo. Unha colaboración internacional entre Ecobiomar e a Universidade de Tasmania no 2011 permitiu desenvolver unha técnica xenética para identificar o ADN das presas en exemplares «do tamaño de medio gran de arroz», lembra Roura. Este avance serviu de punto de partida para investigacións posterior e para guindar luz sobre a súa variada inxesta, ao revelarse máis de cen tipos de presas, entre as que non faltaban cangrexos, gambas pistoleiras, krill, camaróns, medusas ou sifonóforos.
Outro descubrimento científico, máis recente, «foi desvelar a súa ecoloxía espacial grazas á monitoraxe de 23 exemplares adultos durante máis de catro meses», sinala o científico. É un importante fito, acadado na illa de Monteagudo grazas á instalación de emisores que enviaban un sinal acústico que permitía triangular a súa posición e profundidade.
«Isto permitiunos comprobar que un dos segredos do polbo para crecer tan rápido en tan pouco tempo e ser tan eficientes transformando a comida en músculo é que son bastante vagos», analiza Roura. Non desperdician enerxía vital e o que motiva as súas saídas é a necesidade de alimentarse. Cando conseguen algo que levar á boca, volven a casa «a comer tranquilamente». Ou ao seu refuxio, como acostuma designalo a comunidade científica. As 240 ventosas que impregnan cada brazo dos polbos dótaos de habilidade «para construír os muros de pedra cos que tapan as femias as entradas aos seus acubillos», destaca o filme de Irisarri.
«Cada dous anos investigamos unha nova poboación»
O biólogo mariño do Instituto de Investigacións Mariñas de Vigo (IIM) Ángel González González coincide con Álvaro Roura no importante papel que desempeñaron os fondos das illas Cíes á hora de profundar no coñecemento da curiosa familia dos cefalópodos. De forma pioneira, a comunidade científica de Vigo comezou na década do noventa para seguir de preto a estes animais, «desde as fases larvarias ata a etapa adulta, completando o seu ciclo vital».
«Cando empezamos, en ningún sitio do mundo conseguírase analizar larvas en altas abundancias como para facer estudos», afirma. A persistencia levoulles a descubrir a apaixonante viaxe oceánica que emprenden os polbos na súa etapa máis prematura, ao saír da cova, dispersándose co correntes mar dentro. Ao seu regreso como xuvenís atopan en Cíes un ecosistema único, como é a praia de Rodas, onde hai un importante recrutamento de exemplares durante esta etapa.
«Sería fundamental poder ter un sistema de vixilancia durante todos os anos», pero a súa exención leva aos científicos para investigar «cada dous anos unha poboación de polbos completamente nova, coincidindo coa súa esperanza de vida», analiza Ángel González. O que non falta é empeño para seguir traballando. Nestes momentos, no IIM están pendentes de recibir o visto e prace definitivo para activar un proxecto «bastante amplo» para profundar no coñecemento dos chocos.
Dada a relevancia que supoñen as illas Cíes para o conxunto de Galicia, a Álvaro Roura sorpréndelle que aínda non se expuxo que exista unha zona exenta de calquera tipo de actividade pesqueira. «Todas e cada unha das reservas que se realizaron demostran unha recuperación dos ecosistemas en cuestión de meses», suxire. Ten claro que dotar desta protección ao espazo natural máis protexido da comunidade galega fomentaría un escenario «no que gañariamos todos». Confía en que nos próximos anos, «grazas á industria do mar, a vontade política e a presión cidadá, poidamos contar cun arquipélago en Vigo que sexa un exemplo de conservación a nivel mundial».
Ángel González defende igualmente a colaboración entre todos os elos da cadea do mar para tomar decisións. Este ano, a Xunta de Galicia sumou un mes de parada biolóxica do polbo galego en abril sobre os dous meses de veda que se abre en xullo.