A que cheiraba unha vivenda do Paleolítico? A resposta está na arqueoloxía experimental

A que cheiraba unha vivenda do Paleolítico? Como soaba unha frauta fabricada hai 400.000 anos? Cheirar, escoitar ou tocar o pasado máis remoto é posible grazas a unha disciplina coñecida como arqueoloxía experimental na que España ten a científicos punteiros.

«Sempre que xurda unha pregunta sobre o pasado, poderemos recorrer á arqueoloxía experimental para darlle resposta», resume un dos pioneiros neste campo, o catedrático de Arqueoloxía Experimental da Universidade Autónoma de Madrid (UAM) Javier Baena.

A súa paixón por aprender como se facían as cousas na Prehistoria comezou con 7 ou 8 anos cando, tras visitar por primeira vez un museo arqueolóxico, empezou a tallar rocas para imitar as ferramentas que vira. En Madrid non o tivo complicado, xa que abunda o sílex ou pedernal, o material co que fabricaban as súas armas e útiles os nosos antepasados.

As súas habilidades para tallar chegaron a oídos de dúas pioneiras da investigación sobre a Prehistoria na UAM, Concepción Blasco e -a xa falecida- Rosario Lucas, que o «ficharon» para que recrease en directo o que elas explicaban nas súas clases nos anos 70. Así comezou o primeiro Laboratorio de Arqueoloxía Experimental (LAEX) de España, o lugar onde investigadores e estudantes recrean a vida de fai miles de anos.

Fabricar o pasado

O LAEX está composto por varias salas e un patio onde se «fabrica» o pasado. Hai roca en abundancia para tallar, ósos, hastas de veados, tendóns, peles, fibras vexetais e incluso cadáveres de animais (falecidos e cedidos polos zoolóxicos) nun arcón, a partir dos cales se recrean os usos e costumes da antigüidade.

A clasificación do contido dos seus grandes caixóns exemplifica os artefactos que elaboran os investigadores para que toquemos, cheiremos ou escoitemos a Historia: frautas feitas de ósos de avestruz, chifres, agullas, arpóns, útiles básicos para facer lume, colgantes ornamentais ou pegamentos de materiais naturais.

No patio, Baena talla bifaces dando golpes rápidos e precisos a unha roca de sílex cunha peza de hasta de cervo. En apenas segundos obtén unha arma extremadamente afiada coa que se podería cortar carne, tendón ou traballar a pel dun animal, entre outros.

«A pesar de o que parece, non estamos a xogar. A reprodución experimental parte dunha base científica que é o que nos permite aos investigadores, e á sociedade, entender de forma rigorosa o pasado», relata o catedrático da UAM mentres talla.

«Pink», o primeiro poboador de Europa que reescribe a evolución humana

R. Romar

«Trátase de instrumentos que tallaban rápido para unha ocasión. Descortizaban unha presa para levarse as partes que máis lles interesaban e como tiñan présa, porque en calquera momento podía axexar un león ou unha hiena, levaban a carne e abandonaban as súas bifaces porque podían facer outras novas de forma sinxela», sinala nunha entrevista telefónica Marcos Terradillos, investigador de arqueoloxía experimental na Fundación Atapuerca (Burgos).

A base de replicar estas técnicas, os científicos foron comprendendo cal era a forma de tallar este tipo de útiles. E ese coñecemento, xunto coas novas tecnoloxías, permite saber hoxe cuestións coma se unha peza foi elaborada por un tallador máis ou menos experto.

Os cheiros do Mesolítico

«Un xacemento arqueolóxico ofrécenos, como máximo, o 10% das pezas do quebracabezas, e a arqueoloxía experimental proporciónanos moitas outras pezas a raíz do estudo e a recreación que facemos co que atopamos», engade Terradillos.

Esa explicación aplica á forma na que outra investigadora do LAEX, Concepción Torres, recrea como cheiraban as vivendas do Mesolítico na Península Ibérica: en base á análise do atopado nos xacementos simúlase o cheiro que tiñan.

«Nas vivendas realizaban procesos de secado e afumado de peixe, que recreamos a través de po de fume, escamas de peixe, doutros cheiros que xa atopamos preparados hoxe día. Preparámolos, cheirámolos e vemos se realmente cheiran ao que perseguimos», detalla a investigadora.

Torres encapsula eses cheiros nun tarro, e, ao abrilo, o seu forte cheiro a rancio e a graxa de peixe seco transpórtanos a unha vivenda española de fai uns 8.000 anos.

A moda prehistórica

Outra das investigadoras do laboratorio, Nuria Castañeda, reproduciu a vestimenta e os útiles de Ötzi, un pastor neolítico, morto fai máis de 5.000 millóns de anos, que permanecera conxelado nun glaciar dos Alpes e foi achado por unha parella de montañeiros en 1991.

«A arqueoloxía experimental permitiunos recrear a súa vestimenta a base de peles -as orixinais eran de oso- e dunha capa impermeable de palla vexetal que o resgardaba da auga e a humidade, así como as ferramentas que levaba, entre elas unha machada de metal e un puñal cunha vaina de esparto», describe Castañeda.

Pero non todo é recrear con métodos prehistóricos. As novas tecnoloxías foron grandes aliadas da arqueoloxía experimental.

«Somos moi piratas -chancea Baena- normalmente ninguén inventa nada para nós pero estamos pendentes de instrumentos que se crean para outras disciplinas e que nos poden vir ben».

Escáneres en tres dimensións, sistemas de identificación, análise xeolóxica, intelixencia artificial, ou programas de identificación sonora para comprender mellor como soaban as cousas na antigüidade forman parte hoxe do día a día de quen traballa nesta ciencia que fai realidade o soño de trasladarnos ao pasado.

---

---

---