O altruísmo financia a primeira terapia de fagos en España para matar superbacterias
SOCIEDADE
O tratamento, probado con éxito en doce pacientes, aprobouse para uso compasivo
26 jun 2024 . Actualizado á 05:00 h.Son virus asasinos de bacterias. Inféctanas de forma selectiva e destrúenas e son unha das grandes alternativas para combater a crecente resistencia dos patóxenos aos antibióticos convencionais, unha das grandes ameazas para a saúde pública mundial. Son os fagos, unha terapia que xa salvou vidas en tratamentos experimentais realizados nos Estados Unidos ou en Inglaterra e que agora tamén se probou con éxito en España. E non só iso, senón que os fagos, administrados con éxito nunha ducia de pacientes de varias comunidades, foron caracterizados e producidos integramente en España polo grupo de Viroloxía Ambiental e Biomédica do Instituto de Bioloxía Integrativa de Sistemas (l2SysBio), un centro mixto do CSIC e da Universidade de Valencia.
Esta alternativa terapéutica foi aprobada para o seu uso compasivo por parte da Axencia Española de Medicamentos e Produtos Sanitarios (AEMPS).
«É un tratamento totalmente made in Spain, porque aquí temos o coñecemento e a capacidade para facelo», explica a viróloga Pilar Domingo Calap, quen tamén subliña que «os tratamentos foron eficaces e tolerados sen xerar ningún efecto secundario».
Se a primeira terapia de fagos constitúe un fito para a ciencia española, aínda é máis sorprendente o feito de que o tratamento aos pacientes foi realizado de forma totalmente altruísta. Primeiro grazas ao financiamento obtido a través dunha campaña de doazón cidadá impulsada pola Federación Española de Fibrose Quística, presidida polo galego Juan Antonio da Silva, e logo grazas aos beneficios obtidos por unha empresa creada pola propia investigadora que liderou o estudo e pola súa irmá, María Luisa Domingo Calap. A compaña, Evolving Therapeutics, unha spin-off da Universidade de Valencia, dedícase ao control de enfermidades bacterianas en agricultura e gandería mediante o uso bacteriófagos ou fagos como alternativa aos antibióticos.
«Todos os beneficios reinvestímolos para facer tratamentos altruístas para persoas que os necesitan. Estamos abertos a doazóns, pero todo o mundo que queira investir en nós que teña claro que non imos reportar beneficios, senón que todos serán para mellorar a calidade de vida dos pacientes», advirte Pilar Domingo. «En España —laméntase— poderiamos facer moito máis, pero só fáltanos o investimento». O equipo ten a 150 pacientes en lista de espera para recibir a terapia, entre eles varios pacientes galegos.
Aínda que ata o momento se han tratado doce enfermos -fundamentalmente con fibroses quística que sufrían infeccións bacterianas recorrentes nos pulmóns que non podía ser tratada cos antibióticos convencionais ante a resistencia das superbacterias-, os primeiros ensaios clínicos refírense a dúas persoas que recibiron a fagoterapia no Hospital Universitario e Politécnico A Fe, de Valencia, e no Hospital Virxe do Rocío, en Sevilla. Os resultados publicáronse na revista científica Med.
O tratamento forneceuse cun inhalador e, aínda que foi un éxito, tamén é a primeira vez que se demostra a xeración de anticorpos neutralizantes con capacidade de bloquear a acción dos fagos. Ou, o que é o mesmo, aínda que se empregue un sistema de administración pouco invasivo como é un nebulizador o sistema inmune xera unha resposta para atacar aos virus asasinos de bacterias, aos que ven tamén como un inimigo, polo que a acción terapéutica podería perder eficacia co tempo.
Estes achados subliñan a necesidade de facer un seguimento a longo prazo dos pacientes para avaliar a resposta do sistema inmunitario. Esta observación tamén levou aos científicos para considerar a necesidade de aplicar tratamentos cada vez máis personalizados, de tal forma que cada fago adáptese de forma específica á bacteria que se pretende eliminar e tras unha avaliación previa da resposta inmune das persoas que se van a tratar.
Aínda que o caso aínda non se publicou, un dos casos máis espectaculares do funcionamento exitoso da fagoterapia foi o dunha paciente que recibira un dobre transplante de pulmón e que estaba á espera dunha terceira operación porque unha bacteria multirresistente destruíalle o órgano. «Démoslle o cóctel o 29 de decembro, ao pouco tempo xa respiraba ben e agora xa non necesita o transplante», subliña Domingo.