O choque entre as expectativas do público e o resultado final, o papel do xurado e a irrelevancia do televoto xerou unha contestación social contra a preselección eurovisiva sen precedentes na televisión en España
13 may 2022 . Actualizado ás 10:19 h.Eurovisión é só un concurso de televisión. Para moitos, un reduto nostálxico dos tempos nos que só existía unha cadea e o festival era un dos grandes espectáculos do ano. Pero a resurrección milagrosa neste 2022 do Benidorm Fest como mecanismo de preselección e as sensibilidades a flor de pel suscitadas polas votacións converteron a este certame no centro do universo televisivo e demostrou que Eurovisión aínda importa. O choque entre as expectativas do público e o resultado final xerou unha contestación social que non ten precedentes na televisión en España. Como se chegou ata aquí? Esta é a cronoloxía dos feitos que levaron ao Benidorm Fest a ser o centro da indignación política e social e a RTVE a admitir que hai moitas cousas por mellorar.
Julio 2021
Renace o Festival de Benidorm. Grandes artistas da música española dos 50 e 60 recibiron o primeiro impulso á súa carreira no histórico Festival da Canción de Benidorm. RTVE asinou en xullo un convenio para resucitalo e convertelo no paso para elixir representante de España en Eurovisión durante os próximos anos. Abandonaba así TVE a elección interna, que se alternou nos últimos anos co concurso Operación triunfo como billete para Europa. O soño dos fans españois de contar con algo similar ao Festival de San Remo italiano ou o Melodifestivalen sueco estaba en marcha. Cambia o nome: Benidorm Fest, unha chiscadela ás grandes citas de música indie. Cambia tamén a xefatura da delegación española en Eurovisión, que agora encabeza Eva Mora . Cambian moitas cousas.
Setembro 2021
Tanxugueiras conquista aos fans. O verán ía chegando ao seu fin cando o principal medio en español dedicado ao festival, o portal Eurovision-Spain, deu a coñecer os resultados da consulta que realiza cada ano entre os seus socios e lectores, coñecida como A elección interna. Non ten vinculación con TVE nin co certame europeo, só serve para tomar o pulso aos gustos dos seguidores desta cita musical, que se involucran de forma moi intensa con cada edición. Non é un segredo para ninguén que España encadea moitos anos de desastres e os seus fans intentan contribuír a buscar solucións que favorezan a remontada. A decisión desta sondaxe non é vinculante. Dos cen artistas propostos para a votación, entre os cales estaban Lola Índigo, Aitana, Rosalía e Mago de Oz, houbo un que se impuxo aos demais en todas as fases do proceso. Este grupo eran as galegas Tanxugueiras e o seu tema Figa. Sorpresa maiúscula. Ninguén agardaba que un grupo de pandeireteiras fose xogar nesta liga. O grupo reaccionou con «sorpresa e gratitude»: «Poder chegar a públicos máis diversos é para nós un premio», asegurou entón Sabela Maneiro en nome das tres.
A finais de setembro, RTVE publica as bases que regularán o mecanismo do Benidorm Fest. Aí consta claramente que o gañador será elixido por votación: cun 50 % da puntuación outorgada por un xurado profesional, que será nun 60 % nacional e un 40 % internacional. Non especifican nin o número de membros do xurado nin a súa especialidade, só que serán «xefes de delegación, xornalistas, artistas, músicos e/ou outros profesionais». O outro 50 % será para o público (25 % do televoto, 25 % dunha mostra demoscópica). Isto, subliñan, «asegurará que o resultado final recolla do xeito máis fiel posible os gustos da maior parte de os españois».
novembro 2021
Tanxugueiras di ao Benidorm Fest «abofé que si». Durante dous meses o segredo rodeou á posible candidatura de Tanxugueiras. O trío nin confirmaba nin desmentía que fóra a presentarse. Pero a mediados de novembro pronunciáronse: «Presentámonos, en galego, con pandeiretas e coa nosa sonoridade, abofé que si!». Presentábanse cunha canción inédita, que era unha das 886 propostas que recibiu TVE. «Que un tema en galego teña opcións de ir a Eurovisión xa é unha vitoria», aseguraban. A expectación foi crecendo e o seu nome empezou a aparecer nos primeiros postos das quinielas. RTVE ficha como asesores externos a J Cruz, Tony Sánchez-Ohlsson (patrocinador de SloMo , canción de Chanel ) e Zahara.
decembro 2021
Estrea de «Terra». Tanxugueiras estrea oficialmente a súa canción, Terra, que se filtra unhas horas antes do previsto en servizos de streaming de Nova Zelandia. O folklore galego conxugado co estilo do grupo gusta a un público moi diverso. A percusión e as pandeiretas elévana ás tendencias nas reproducións en todo o país. En Galicia, a canción soa por todas partes e esperta cada vez maior empatía. «Terra é moi Tanxugueiras, ten moita sonoridade e moita forza», asegura Olaia Maneiro nunha entrevista con La Voz. Competirán con outras trece candidatas. Delas só hai outra que soa coa mesma forza: Ai, mamá, de Rigoberta Bandini, que se converte no seu principal rival.
xaneiro 2022
Anúnciase o xurado. TVE acelera a difusión do festival a medida que se achega a data e vai lanzando noticias aos poucos para ofrecer moitas novidades e xerar o clima de gran acontecemento. Anímase á votación popular. Para a mostra demoscópica, que se realizará entre 350 persoas, aplicáronse filtros exhaustivos: non poden participar persoas relacionadas con a industria discográfica, o sector televisivo, xornalistas nin profesionais da publicidade ou estudos de mercado. Unha semana antes das semifinais anunciar o xurado profesional. Natalia Calderón, actriz e profesora de canto que estivo en Operación triunfo (Gestmusic); Miryam Benedited, coreógrafa da túa cara sóame (Gestmusic) e responsable da posta en escena de Edurne en Viena; e Estefanía García, inspectora da Orquestra e Coro RTVE, compoñen a parte nacional. No xurado internacional están Marvin Dietmann, director artístico, e Félix Bergsson, xefe da delegación islandesa.
luns 24
Semana grande en Benidorm. TVE instálase en Benidorm con todos os candidatos e a prensa desprazada, que se encargará de informar as novidades. Deste xeito vaise fraguando a expectación. O domingo 23, Lúa Ki anunciara a súa retirada por non poder utilizar autotune, unha tecnoloxía que modifica a voz. Os participantes redúcense a 13, pero imponse a idea de que esta quiniela ten só dúas casas: gañará Tanxugueiras ou Rigoberta? Rayden é o terceiro nas listas, pero, máis que un campionato, o público xa se fixo á idea de ver un derbi entre as dúas favoritas. A prensa alí presente empeza a escoitar o runrún de que nalgúns despachos de TVE hai interese polo triunfo de Chanel, en quen ninguén reparara, pero isto non transcende ata moitos días despois. O martes 25, outro dos participantes, Gonzalo Hermida, dá positivo en covid e non poderá actuar en directo. TVE gárdalle o posto e emitirá no seu lugar o videoclip da súa canción.
Mércores 26 de xaneiro
Primeira semifinal. O público eurofan, o presente no pavillón de deportes de Benidorm e o que o segue desde casa, vive a xornada con expectación. Numerosos espectadores que están fóra deste universo súmanse á festa, atraídos pola promesa dun espectáculo no que TVE puxo moitos medios e esforzo. O traballo queda patente no resultado do formato, moi distinto doutras preselcciones de anos anteriores. RTVE alenta ao público a participar e a votar (pagando). En Galicia uno de cada catro espectadores viron a gala que reuniu a 193.000 galegos (24,4 %). Tanxugueiras son as grandes estrelas do primeiro día e prometen arrasar. As súas voces soan con potencia e a súa posta en escena é sorprendente, aínda que acusan o non ter podido ensaiar as tres xuntas (dous delas tiveron covid-19 nos días previos). A realización de TVE tampouco lles axuda ao ofrecer algúns planos xerais en momentos da actuación que pedían máis detalle, como o aturuxo.
Tras elas sae Chanel e todo funciona á perfección. A bailarina catalá sorprende cunha coreografía humillante e álzase como a máis votada polo xurado profesional con 110 puntos. A segunda opción foi a de Tanxugueiras con 93, salvadas grazas ao voto do público. De ter feito caso só ao xurado, terían quedado descualificadas á primeira. Salvador Sobral, que actuou na gala, non dubidou en mostrar as súas preferencias e berrou no escenario: «¡Vou coas galegas!». O público enfádase co resultado e o apupo no auditorio é atronador, moito maior do que se escoita a través da televisión. O espírito festivo empeza a converterse en desconfianza. As autoras de declaran: Terra «Ao xurado pedímoslle que abra as súas miras».
xoves 27 de xaneiro
Segunda semifinal. Desde primeira hora da mañá, a palabra «tongo» e as críticas ao xurado son tendencia non só nas redes sociais, senón en calquera reunión de dúas ou máis persoas. Facía moito tempo que non se comentaba un programa da noite anterior coa seguridade de que case todo o mundo o viu ou, polo menos, estaba ao corrente. Despois das votacións da primeira semifinal, mesmo antes de ver a segunda, algúns desde dentro de RTVE xa empezan a vaticinar a xogada.
No escenario as cousas están máis claras en canto a resultado, aínda que o espectáculo flojea. Rigoberta Bandini é a favorita e é a gañadora. A canción que levaba semanas soando en todas partes mostra as súas cartas coa súa peculiar escenografía, que inclúe, como prometía, unha teta xigante. Despois do ninguneo do xurado a Tanxugueiras da noite anterior, fortalécense as opcións da autora de Ai mamá, que sae reforzada co apoio de xurado e público.
Posteriormente, algúns medios desprazados a Benidorm confesaron ter visto a estas alturas aos responsables de TVE moi entregados á causa de Chanel, algo que María Eizaguirre, directora de comunicación de RTVE, negou na rolda de prensa ofrecida o pasado mércores 2 de febreiro: «Eu se o que dixen, e o que non dixen. A candidatura de Chanel foi a que máis sorpresa puido suscitar. Foi un comentario xeneralizado. Non era das favoritas, pero ao ver os ensaios houbo unha sorpresa ao ver a posta en escena e como era o seu defensa».
venres 28 de xaneiro
Xornada de reflexión. O descontento entra en ebulición. Moitos manteñen a esperanza no derbi Tanxugueiras-Rigoberta dando por feito, erroneamente, que as súas opcións estaban igualadas, pero instálase a intuición de que algo pasa. Sae á luz que un dos membros do xurado, a coreógrafa Miryam Benedited, xa traballara anteriormente con Chanel, gañadora da primeira semifinal.
Sábado 29 de xaneiro
A gran final. Botando a vista atrás, algúns feitos cobran novos significados. O día da final, a xefa da delegación española en Eurovisión, Eva Mora , publica unha mensaxe que fala de elixir «a candidatura máis IDÓNEA para España», así, en maiúsculas. A mesma palabra que, catro días despois, xa con todo o país levantado en armas contra o xurado e contra TVE, utilizaría a responsable de comunicación do ente público para intentar corrixila na súa rolda de prensa máis tensa: «Para RTVE todas as cancións eran idóneas para representar a España en Turín», asegurou.
Tanxugueiras chegan ao día da final cos deberes feitos, despois de ter revisado a súa actuación e ter corrixido tanto os seus propios defectos como os da realización de TVE, que, segundo afirman, na semifinal non se axustou aos que elas pediran.
Cravan a súa actuación, pero a súa sorte co xurado estaba botada. NIN primeiras, nin segundas, nin terceiras. Para os xuíces son sextas. Ese inmenso esforzo escenográfico e físico que, segundo declarou días despois Miryam Benedited, tanto valoraron os xuíces na coreografía de Chanel, no caso de Tanxugueiras non foi suficiente para puntualas, polo menos, por amais do videoclip de Gonzalo Hermida, que viu a gala desde o hotel. Así o fixo un dos xuíces que lle deu 12 puntos a SloMo . Eses 2 e 4 puntos outorgados por dous membros do tribunal deixábaas matematicamente fóra da pista. TVE defendería máis tarde a independencia do xurado. Chanel gañou cun tema cun forte investimento económico detrás, e viviu o grolo amargo de recoller o seu trofeo nun auditorio que acirraba a as pandeireteiras e a Rigoberta, un preludio da inaceptable campaña de odio vertida contra el desde ese momento nas redes sociais.
domingo 30
Un éxito de dobre fío para TVE. TVE espértase coa noticia de que case tres millóns de espectadores (un 21 % dos que vían a tele un sábado pola noite) seguiran a final do Benidorm Fest, unha magnífica noticia para as súas curvas de audiencia pero, ao mesmo tempo, a constatación de que o balbordo da noite anterior non pasara inadvertido. En Galicia, a metade dos espectadores estaban pegados á tele agardando o reconto: 475.000 persoas que almorzan o domingo vivindo o de Tanxugueiras como aldraxe en carne propia. RTVE lanza un comunicado asegurando que é «consciente da controversia», considéraa positiva e intentará mellorar as cousas. O presentador do Benidorm Fest Máximo Huerta engade argumentos á preocupación ao asegurar que os xuíces internacionais, Felix Bergsson e Marvin Dietmann, estaban emocionados con Tanxugueiras, pero o voto é individual, se as outras (xurado nacional) ponas moi abaixo e votan moi arriba a outras, isto desmóntase...».
luns 31
A indignación chega á política. Empeza a semana laboral e o Benidorm Fest se debate na rúa, nos medios e na vida política. Fálase en todas partes e non precisamente ben. A sección sindical de CC.OO. de RTVE pide que a cadea «deixe sen efecto a elección da canción» Slomo, que interpretou Chanel. «As distintas direccións implicadas deben aclarar, de xeito urxente, como e quen seleccionou ao xurado do Benidorm Fest», subliña. Os nacionalistas e Galicia en Común anuncian que pedirán explicacións no Congreso. Alberto Núñez Feijoo declara que «sempre que hai dúbidas, o mellor é transparencia, claridade e explicacións». Pola súa banda a viceportavoz de o PSdeG no Parlamento de Galicia, Begoña Rodríguez Rumbo, mostrouse partidaria de que «se hai irregularidades, e parece que se, polo que se pon de manifesto, teñen que ser investigadas, e que se tomen as medidas oportunas para que isto non volva pasar».
mércores 2
A desagregación dos votos. RTVE intenta atallar unha situación fóra de control e convoca unha rolda de prensa de urxencia para dar a coñecer o que o público pedía: a desagregación dos votos. Afirman que as actas notariais acababan de chegar ás súas mans. Os ánimos, lonxe de aplacarse, acéndense aínda máis ao saberse que Tanxugueiras recibiu o 70 % do televoto, por diante de Rigoberta, que foi segunda co 18 %. A gañadora obtivo un 3,97 %. A pesar da abafadora diferenza porcentual, isto só se traduce en cinco puntos de diferenza entre cada unha delas correspondentes á votación popular, tal como ditaban as normas. O público emitira un total de 192.000 votos, SMS e chamadas de pagamento que non tiveron relevancia para o resultado. RTVE foi moi explícita: o xurado non recibiu consignas e as bases estaban publicadas desde setembro.
