O historiador José Correa investiga desde hai anos a obra do artista no país americano
05 feb 2024 . Actualizado ás 05:00 h.«A chegada de Eugenio Granell marca a transición da arte folclórico e de identidade de Porto Rico cara á modernidade, que non se deu na illa ata a súa chegada». As palabras son do historiador portorriqueño José Correa Vigier, que leva anos centrado en analizar o surrealismo no seu país e profundando na pegada que deixou o artista galego durante a súa estancia entre 1950 e 1959, cando exerceu como catedrático da Universidade de Porto Rico, Recinto de Río Pedras.
Precisamente, José Correa estivo varios meses en Santiago na Fundación Granell para profundar nesa investigación, que tamén deu como resultado a exposición «Detrás do Sol: Granell en Porto Rico», que encara a súa semana final. Pechará as súas portas o vindeiro domingo despois de mostrar non só as obras do artista surrealista durante a súa época neste país, senón tamén as dalgúns discípulos neses momentos de formación.
Despois de abandonar Guatemala o 6 de xaneiro de 1950 xunto á súa familia, Eugenio Granell permaneceu case dez anos en Porto Rico. Alí creou unha escola, onde tivo moitos discípulos. Un grupo deles, en 1957, «cando xa estaban bastante maduros», fundaron O Miradoiro Azul, que «é o primeiro colectivo de arte portorriqueña que traballa o surrealismo e o modernismo, de feito, se autodenominaban arte contemporánea, arte do momento», apunta o historiador, que lamenta que unicamente durase un ano, xa que despois cada un deses artistas foi polo seu lado. «Moitos ven O Miradoiro Azul como un principio, pero eu véxoo como un fin, o fin da obra de Granell en Porto Rico e o comezo da contemporaneidade no país», afirma José Correa.
Entre os discípulos, atópanse algúns nomes destacados da arte portorriqueño como Cossette Zeno —que chegou a formar parte do círculo de André Breton—, Frances do Val, Rafael Ferrer ou Luis Maisonet Crespo. «Foron tocados polos seus ensinos e o seu xeito único de ser. Granell non era un profesor de dar clase e irse para a súa casa. Ao revés, remataba a clase e continuaba fóra nun café, levábaos á súa casa, practicaba xogos surrealistas... Era outro enfoque, outra época e iso marcou a eses artistas», detalla o historiador.
Ademais desa escola, Granell tamén protagonizou cinco exposicións en Porto Rico, converténdose en «unha gran ponte para lograr esa nova narrativa plástica que facía falta», xa que debido a que se trata dunha illa, era moi difícil que as novas correntes plásticas, caso do surrealismo e a arte moderna, entrasen e desenvolvésense.
Pero se Granell deixou pegada en Porto Rico durante a súa estancia neste país, a obra do artista surrealista tamén sofre unha evolución durante esa década, tal e como resalta José Correa. Niso tivo moito que ver que «atopou a tranquilidade que non tivo noutros países polas condicións políticas». Así, apunta que tras coñecer a Breton en 1941 na República Dominicana, Granell comezou a pintar e a súa arte era «lírico e poético, cunha iconografía moi particular onde os elementos simbolizaban algo». Despois, por mor da súa chegada a Porto Rico, «empeza a traballar co automatismo psíquico, que é unha das vertentes máis importantes do surrealismo. Entón, vemos como eses símbolos alegóricos —como os reloxos— que hai na súa pintura, van desaparecendo e esta vólvese máis críptica e persoal. Comeza a desenvolver a súa propia linguaxe». Precisamente, en terras portorriqueñas crea pezas tan significativas como «O voo diúrno do Paxaro Pi» e «O voo nocturno do paxaro Pi» (1952) —pódense ver na exposición—. No caso da última peza formou parte no 2021 da mostra internacional «Surrealism Beyond Borders» —foi portada ademais do catálogo—, que se exhibiu primeiro no Museo Metropolitano de Nova York e despois na Tate Modern de Londres.