Lola, a centenaria de Vilagarcía que opositou con 50 anos e catro fillos e explica ciencia ás súas bisnietos

Quizais porque é unha muller de ciencia, quizais porque é de armas tomar, a Dolores Gallego Nogueira, Lola para uns e Lolita para outros, non lle gustan os adxectivos: «A min non se che ocorra encomiarme con palabras desas bonitas, que se son boa, que se fixen cousas estupendas... non me poñas nada de iso», advirte esta señora de Vilagarcía sentada á mesa redonda do seu salón, onde o sol entra con forza amarilleándole os libros que poboan os andeis, pero tamén bailándolle a ela continuamente nos ollos. É arriscado non facerlle caso tendo en conta que sobre ese taboleiro circular está o exemplar do día de La Voz de Galicia subliñado, con follas dobradas e coa tesoira ao lado preparada por se hai que recortar algunha páxina que acabe engrosando o seu cartafol con noticias, onde boa parte son artigos con novidades científicas. Porque Lola naceu ou fíxose muller de ciencia e quizais morra do mesmo xeito, xa que aos seus 100 anos recentemente cumpridos explícalle a estrutura do ADN aos bisnietos ou fala con eles sobre a tectónica de placas e as diatomeas. Conserva a capacidade de fascinarse con temas que ligan ciencia e historia e sabe transmitilos, por iso é polo que toda a súa familia coñeza por ela cousas como a expedición da Kon-tiki, é dicir, a historia do explorador noruegués Thor Heyerdahl, que cruzou o océano Pacífico nunha balsa de madeira. 

Lola naceu nunha data redonda: o 5 do 5 de 1925. Pero o seu debeu de ser cadrar o círculo desde pequena. Foi a quinta filla despois de catro homes. Di que por iso adxudicáronlle tres nomes xuntos: «Tiñan tantas ganas da nena que me puxeron todo o que se lles ocorreu. Chámome Josefa Rita Dolores», murmura. Naceu en Lantaño, no municipio pontevedrés de Portas. E está orgullosa de seguir sendo «a nena de aldea que sabía cavar». Era filla dun veterinario e só foi á escola un ano porque como eran dez rapaces na casa puxéronlles un mestre particular. Entusiasmáballe a xeometría tanto como odiaba o debuxo.

En 1936, coa Guerra Civil xa en marcha, levaron a Pontevedra a examinarse daquilo que se chamaba ingreso para poder seguir estudando. Acórdase de que lles deron un salvoconducto para poder pasar á cidade. Conta con precisión de cirurxián un episodio durísimo daquel día: viu os disparos que fixeran «uns supostos falanxistas» na casa dunha persoa querida para ela á que foran a buscar. O seu relato cambia aí de ton. Lola engurra o cello, xesticula moito e di: «Tiven moito medo por papá. Cría que podían vir e levar a papá», di esta muller, que narra tamén os apagamentos e que sinala que, aínda que a súa familia non pasou fame na posguerra, a pobreza o embadurnaba todo. «Fun á universidade a Santiago, ía facer Maxisterio, pero quixen ir a Químicas, onde xa había algunhas mulleres máis. A universidade, que eu ma imaxinaba grandiosa, estaba tan, tan pobre...», lembra.

Rematou a carreira, atrasando un curso porque a súa nai a enviou a coidar uns bienes que herdara preto de Santiago, na Barcia, onde había nove vacas. Di que non lle importou: «Gústame pensar que estudei, pero tamén que aprendín a coidar a terra. As cousas da aldea son máis importantes que nada no mundo, aínda que a xente crea que non. E a xente da aldea é intelixente», di.

O amor con Fernando 

Coa carreira rematada, foise a Vilagarcía, onde se asentou a súa familia. Coñeceu a Fernando, que xa era o doutor Quintela, un dentista nove anos maior que ela que recoñece que lle fixo tilín. Bailou con el no casino vilagarcián nun tempo no que Lola se encamiñaba a ser profesora. Un día el propúxolle ir xuntos a un baile en Pontevedra: «Eu xa me anotara e pagábao, pero como insistiu aceptei porque me viña ben, que así a miña irmá podía ir co meu apuntamento», di a pícara de Lola. Esa noite el díxolle que se ao día seguinte ían ao cine e a Lola pareceulle que Fernando ía un pouco rápido. Pero, con todo, aceptou ver a pelícua. Foron noivos dous anos e casaron. Ela tiña 28 anos e el nove máis, «así que había que apurar cos fillos». Non puideron ir máis veloces: tiveron catro en cinco anos. Lola apartouse da vida laboral e dedicouse a coidar á súa prole. Non se arrepinte. «Tiña traballo, pero me gustou crialos e preocuparme polos seus estudos», di.

Un día, Fernando enfermou. Non se sabía exactamente que tiña. E ata parecía depresión. El confesoulle algo: «Díxome que tiña medo a morrerse e que eu me quedase sen traballo e cos nenos. E contoume tamén que había unha vacante no instituto laboral e que debía intentar conseguir ese emprego de profesora». Lola logrouno. Comezou a dar clases e pasoulle algo curioso: «Collín fama de boa e non me quedou máis remedio que selo, aínda que eu quería ser unha profesora esixente», di entre risos. Os rapaces puxéronlle motes de películas aos profesores. A ela adxudicáronlle o de Ha chegado un anxo de Marisol.

Únete á nosa canle de WhatsApp

Era boa, pero peleona. Loitou para que os docentes do instituto laboral, que non eran funcionarios, visen ampliados os seus dereitos e, cando roldaba os 50 e aínda tiña aos seus fillos case baixo as saias, presentouse ás oposicións. Suspendeu a primeira vez e fincou cóbados á segundo para que non se lle escapase unha praza no ensino público. Logrouna e acabou desembarcando no antigo instituto Calvo Sotelo de Vilagarcía —agora Castro Alobre— , onde ensinou a moitas xeracións que o sistema periódico é algo realmente incrible —conserva na casa numerosas táboas periódicas, ningunhas tan antigas que conteñen trinta elementos menos dos actualmente descubertos—. Lola era tamén a profesora que ía con cestas de froita e bocadillos para os seus alumnos os días de selectividade.

Xubilouse aos 65 e tivo a sorte de vivir moitos anos do retiro co seu marido, que faleceu aos 98. Fernando tivo que compartir á súa muller con Lareira, porque ela foi unha das fundadoras dunha entidade vilagarciá cuxo obxectivo é axudar a persoas con enfermidades mentais. Lola montou unha fábrica de osos para este colectivo. Tal cal: coseu miles de peluches para vendelos e recadar fondos. Aínda hoxe ten recortes de tea e de cando en vez dálle ao xénero para a súa xente.

Vive con Clari, que a coida e coa que comparte paixón pola cociña. Clari anímaa a porse unha blusa colorida e ela vístella. A súa filla Xulia chega e píntalle os beizos. Ela retócallos. Habería que dicir que Lola ten unha memoria e unha cabeza privilexiadas. Pero non lle gustan os adxectivos. Digamos que é materia pura, que como tal nin se crea nin se destrúe, senón que se transformou; do mozo que estudou ciencias en tempos escuros á señora sen pelos na lingua que mira as flores que lle regalaron polo seu centenario e exclama: «Son moitas, e iso que non é o meu enterro!».

---

---

---