Lucía ten dous irmáns e os tres recibiron un transplante, «os tres estamos vivos». di; Manu conta que correu un media maratón «mentres me medicaba para a leucemia». Vigo cumpre 30 anos de transplantes de medula e un milleiro de pacientes tratados; «son tratamentos agresivos, hai unha idade límites», din os médicos
18 may 2025 . Actualizado á 18:44 h.Un home que padecía un mieloma múltiple foi o primeiro trasplantado de medula en Vigo. Cúmprense agora 30 anos daquel fito. O 19 de xuño de 1995 comezou a extracción da súa medula ósea e o 26 se le infundió de novo no Hospital Xeral. Foi un autotrasplante. Ata ese momento, non se facía. Nestas tres décadas, a actividade non deixou de crecer e, segundo indica o servizo de hematoloxía do Complexo Hospitalario Universitario de Vigo, en marzo acadaron os mil pacientes en terapias celulares. Este dato inclúe unha vintena de persoas que recibiron CAR-T unha vangardista terapia para algúns cancros hematolóxicos. O número de persoas xa trasplantadas achégase, pois, ao milleiro —a cifra de transplantes supérao, xa que algunhas persoas recibiron varios—.
O ano con máis transplantes foi o 2023 en Vigo, con 72. No 2024 foron 59. En Galicia, só os hospitais de Vigo, A Coruña e Santiago fan transplantes de doante (alogénicos, chámanse). O Álvaro Cunqueiro absorbe os do sur de Galicia. O primeiro fíxose en 1998, con doante emparentado; desde o 2008, úsanse tecidos de doantes alleos á familia. Pero tamén hai outros con células nai do propio paciente (autólogos ou autotrasplantes), que tamén se executan en Pontevedra, Ourense e Lugo. Este tipo constitúe a maioría: dos 59 transplantes que se fixeron no hospital de Vigo o ano pasado, 42 foron autólogos.
«O transplante é un tratamento agresivo. Temos unha idade límites de referencia, que é de 70 anos no autotrasplante e 65 no alogénico», explica a hematóloga Judith Vázquez, unha das tres que forman a sección de terapias celulares. O transplante de doante é máis agresivo. «Aínda que o doante sexa compatible, as células da nova medula van dirixidas á enfermidade, pero tamén poden actuar contra as células do propio corpo», insiste a especialista. É a enfermidade de enxerto contra hóspede (EICH), o principal temor dos pacientes. Despois do transplante, reciben intensas medicacións para evitar esta complicación.
Nos órganos sólidos non son frecuentes os problemas de compatibilidade co doante, pero nos de medula, si. Para a medula, hai que comprobar o sistema HLA, en grupo de xenes que se encargan de identificar que é propio no corpo e humano e que é alleo, para atacalo. Hai dez rexións neses xenes; o ideal é que todas elas sexan iguais, pero é difícil de atopar.
O habitual é buscar primeiro familiares compatibles e, cando non os hai, acudir ao Rexistro Nacional de Doantes de Medula Ósea (Redmo), que xestiona a Fundación Josep Carreras. Hai medio millón de persoas rexistradas. Para acceder hai que ter entre 18 e 40 anos e despois pódese doar ata os 60. Pero non sempre se atopa un tecido compatible e é frecuente que a medula chegue desde o estranxeiro. Alemaña é o país con máis doantes, máis de dez millóns de persoas. Do milleiro de transplantes que se fixeron en Vigo, 154 son de doantes non emparentados.
Únete á nosa canle de WhatsApp
A medula ósea é un tecido que está no interior dalgúns ósos —non se debe confundir coa medula espiñal—. A súa función é fabricar as células que compoñen o sangue. Aínda que cada cancro é distinto e afecta a un tipo diferente de células, en xeral os cancros hematolóxicos provocan unha proliferación descontrolada dalgunha destas células, o que impide que a medula funcione correctamente. Nalgunhas doenzas (como algúns mielomas) o transplante é a primeira opción; noutras (algunhas leucemias e linfomas) acódese a el cando a medicación non é suficiente.
Para facer un transplante, primeiro pásase por unha fase que se chama acondicionamento. O paciente ingresa no hospital en réxime de illamento e dáselle unha agresiva quimioterapia que acaba coa súa propia medula. Dura unha semana. «Ademais de tratar a enfermidade, varre a medula», di Judith Vázquez. O sistema inmune restablécese. Pérdense todas as defensas ata que a nova medula arraiga e empeza a loitar, tamén, contra o tumor.
Como o sistema inmune é novo, é habitual que as persoas trasplantadas teñan que porse todas as vacinas de novo. Estúdase cada caso. Pero un transplante é sempre unha volta para empezar.
Lucía Amoedo, paciente: «Somos tres irmáns e os tres estamos trasplantados; os tres estamos vivos»
Cando todo o mundo se desconfinó, despois de tres meses encerrados na casa para frear a expansión do coronavirus, a Lucía Amoedo (Redondela, 36 anos) tocoulle confinarse de novo. Era xuño do 2020, o mes do alivio xeneralizado, cando no Hospital Álvaro Cunqueiro dixéronlle que aquela dor de garganta que non se ía, a inflamación dos ganglios, as aftas e as febres eran produto dunha leucemia. «Tiña moito medo, a miña nai falecera e non quería outro pau na familia», di. Tiña 32 anos.
Quedou 34 días illada no hospital, recibindo quimioterapia. Unha prima súa encerrouse con ela unha semana; cando tivo que saír, entrou a súa amiga Natalia. Non estivo soa.
Naquel momento non o sabía, pero Lucía ía ter tres longos ingresos en estrito réxime de illamento. O segundo durou case dous meses. «Vinme abaixo, estaba desesperada, non subían as plaquetas, non me podía ir...», rememora. Como o seu tratamento non era suficiente, os hematólogos explicáronlle que o transplante de medula era a única solución.
Antes de Nadal soubo que tiña un doante e puido pasar na casa ese período. O terceiro ingreso, xa en febreiro, foi o definitivo A súa irmá encerrouse con ela. Sabían dabondo o que era un transplante. «Somos tres irmáns e os tres estamos trasplantados; os tres estamos vivos. A doazón é tan importante!», agradece. Os seus irmáns recibiron un órgano, como a súa nai, xa falecida. Lembra intensamente o medo dos primeiros días. «Vai funcionar?». O proceso da enfermidade é tamén unha loita contra o medo.
Di que o momento foi tranquilo. O transplante de medula sorprende a moitos pacientes, que se imaxinan unha técnica cruenta; aparentemente, é similar a unha transfusión de sangue. A medula chega nunha bolsa que se conecta a unha vía e se infunde. «Non sentes dor, pero si sentes algo por dentro que non sabes como describir...», explica.
Nos primeiros días, o transplante é unha incerteza. É un transo duro no físico e no anímico. «Daba catro pasos e cansábame. Tiña unha bicicleta estática no cuarto, lembro subirme e aguantar dous minutos; o día que aguantei 20 fixen unha festa!», explica. Agarrábase ás pequenas celebracións. «O hospital é a miña segunda casa, teño un recordo bonito», di.
Lucía recoñece que, desde entón, sempre foi dando pasos cara adiante. As revisións iniciais son moi intensas. Ao principio, semanais; despois, máis espazadas. Todo foi ben e por iso, hai un ano déronlle a alta da unidade de terapias celulares. Xa deixou os inmunosupresores, non se medica. Ten revisións co hematólogo clínico, que adoita disipar os seus medos dicíndolle que as súas analíticas son para enmarcar.
O diagnóstico fixo a Lucía perder o seu traballo como educadora nunha escola infantil de Vigo. Agora traballa nun comercio. «Ao principio déronme a incapacidade permanente, pero despois xa non, estou de volta no mercado laboral. Quedei tirada, non me deixaron nin paro», conta. Tivo varios empregos, pero ao principio era moi duro fisicamente. Non puido volver ás aulas. Agora xa se atopa ben.
Vivira tres transplantes na súa familia, «pero isto foi un xiro radical, cambioume a forma de ver a vida: todos os días hai algo que gozar», apunta. Refírese as cousas pequenas. A brisa na cara. O cheiro a mar. «Ás veces penso que o día foi un desastre, pero logo digo: ‘‘Levantácheste, tomaches un café e volviches''». Non é pouca cousa despois desta viaxe.
Manuel Estévez, paciente: «Corrín o media maratón mentres me medicaba para a leucemia»
A Manuel Estévez Pereira (Vigo, 40 anos) a leucemia pillouno correndo. Estaba a preparar a maratón do Porto cando empezou a notarse canso, débil, cos ganglios inflamados. Non lle deu importancia. Correu a carreira. O diagnóstico de leucemia chegoulle uns meses despois, no 2019, con 34 anos; pero tampouco o freou. «Corrín a Vig-Bay poucos días despois do diagnóstico e a Vigo 21 seis meses despois, cando me estaba medicando», di. Naquel momento trataban a súa leucemia linfocítica crónica con quimioterapia oral e íalle ben. Di que apenas lle afectaba.
Pero uns meses despois, ao rematar o confinamento polo covid-19, a Manuel diagnosticáronlle tamén un linfoma. Os médicos chaman síndrome de Richter á combinación das dúas enfermidades. O transplante de medula era a única solución.
As probas revelaron que a súa irmá non era compatible. No 75% dos casos, segundo a Fundación Josep Carreras, especializada nesta enfermidade e creadora do Rexistro de Doantes de Medula Ósea (Redmo), os familiares non son compatibles. De aí a importancia do rexistro.
Segundo o Ministerio de Sanidade, hai unha posibilidade entre 4.000 de atopar un doante non familiar que sexa compatible. A Manu atopáronlle dous ao mesmo tempo cunha compatibilidade do 100%. Ambos eran de Alemaña.
Fixéronlle o transplante en decembro do 2020. A súa muller confinouse con el no hospital. Lembra eses días como unha experiencia dura, pero na que todo saíu ben. Estaba preparado para volver correr.
Ata un ano despois.
En xaneiro do 2022 contaxiouse do covid. «O meu corpo fallou», explica. «Sufrín toxicidade neuronal, tiven un fracaso renal agudo, unha parada cardiorrespiratoria, estiven catro días en coma...», relata, do tirón. Tocoulle permanecer tres meses no hospital. «Perdín vinte quilos, case tiven que volver aprender a camiñar, dependía da miña muller ata para ducharme... para todo», detalla.
A leucemia pillárao correndo, pero a recuperación foi moi dura. Contratou a unha adestradora persoal para volver valerse en por si. «En novembro do 2023 corrín outra vez A 21, no 2024 outra vez», di, «e ademais agora fixéronme embaixador, así que vou ser un fixo». Este ano tamén fixo a Vig-Bay.
Trata de manterse activo. Non puido volver traballar aínda —era vendedor nunha tenda de telefonía—, pero neste tempo intentou formarse. Tamén colabora coa Asociación de Galega de Afectados por Transplantes Medulares e Enfermidades Oncohematológicas (Asotrame), unha entidade que busca divulgar e «desmitificar a doazón de medula», di. Coñeceuna no 2022. A asociación ten un proxecto de apoio entre iguais: «Expacientes como eu acompañan a persoas ás que acaban de diagnosticar ou que se van a enfrontar a este proceso». Xa o fixo con varios enfermos e agora a asociación busca darlle un empuxón a este proxecto no Cunqueiro a partir do mes que vén.
Manu di que non se expón moito por que tocoulle vivir isto. Simplemente trata de vivir. Un exemplo: «O día en que nos dixeron que tiña que facer o transplante tiñamos programada unha cea cun grupo de amigos. Xa tocaría deixar de facer cousas». O primeiro que fixo foi contalo.
Hai dous meses que a Manuel Estévez déronlle a alta na unidade de terapias celulares. «Estou contento de como pasei todo isto e da persoa que son agora. Foi duro, pero estou orgulloso», resume.
Acompañantes que se illan durante semanas cos pacientes
O transplante de medula ósea —en rigor, transplante de proxenitores hematopoéticos— é un proceso médico de alta complexidade. Pero é tamén unha vivencia persoal dura, chea de altibaixos. O paciente ten que quedarse illado durante tres semanas, aproximadamente, nun cuarto do hospital. «Poden estar acompañados as 24 horas», di a supervisora de planta de hematoloxía, a enfermeira Lorena Gómez Lago.
Este acompañante queda alí permanentemente. Dorme no sofá cama, ten un despacho de billetes propio e pode ducharse. Só sae para a comida, que lle proporciona o hospital. Se coinciden varios caso á vez, todos os acompañantes comen nunha sala da planta. Antes do ingreso fáiselles unha PCR. A maioría dos pacientes teñen a alguén que queda con eles illado, explica a supervisora; outros non teñen esa posibilidade.
Ademais, permítelles recibir visitas. Nos cuartos hai unha esclusa, separada por un cristal, cun interfono para comunicarse. O illamento é estrito porque aos pacientes restabléceselles o seu sistema inmune; apenas lles quedan defensas. Á mínimo, poden enfermar e morrer.
Na unidade de hematoloxía hai seis cuartos de presión positiva (o aire sae pero non entra) para estes illamentos. «É unha unidade semicrítica, que require unha monitoraxe constante e coidados específicos, por iso as enfermeiras son especializadas», di.
Todo é delicado. Tamén os coidados. E os autocuidados. A enfermeira Ana González fai de ligazón entre os pacientes e o hospital, e explícalles que poden e que non poden facer. «Teño un teléfono de contacto que está operativo de 8.00 a 15.00 para resolver dúbidas dos pacientes», explica esta enfermeira xestora de casos, Ana González. «Tamén utilizamos WhatsApp. Ás veces dicímoslles aos pacientes que nos manden fotos dalgunha cousa». Este sistema evita que os enfermos teñan que desprazarse ao hospital.
Entre os coidados hai dúas pautas básicas: a alimentación e o exercicio. «Os pacientes deben comer todo cociñado e evitar o contacto con alimentos crus», explica a enfermeira, que tamén fai educación sanitaria en consulta. É o xeito de evitar infeccións pola vía alimentaria. As normas son duras nos momentos máis próximos ao transplante, pero logo reláxanse. Por exemplo, os enfermos «deben usar táboas de cortar diferentes para verduras, peixe e carne», detalla a enfermeira. O uso de máscara FFP2, para evitar infeccións, tamén é estrito.
En canto ao exercicio, «dicímoslles que teñen que chegar ao transplante na mellor forma física posible, porque se perde moita masa muscular», di a enfermeira. Durante o ingreso, os fisioterapeutas visítanos dúas veces por semana e nos cuartos hai bicicletas estáticas.