A febre hemorráxica de Crimea-Congo (FHCC) é unha enfermidade viral grave causada por un nairovirus (familia Nairoviridae) transmitido principalmente por garrapatas do xénero Hyalomma. É unha zoonosis que afecta a animais salvaxes (lebres, ourizos, aves migratorias) e domésticos, así como a gando (ovellas, vacas, cabras), que non desenvolven síntomas. Con todo, os humanos poden infectarse de forma esporádica e con alta letalidade. A transmisión en humanos é por picadura dunha garrapata infectada a humanos, por contacto directo con sangue ou tecidos de animais infectados ou por transmisión nosocomial (contacto con fluídos de pacientes infectados).
En Europa é endémica en países do este (Albania, Bulgaria, Kósovo, Rusia, Turquía), Cáucaso e partes do sur de Europa (Grecia). En España, o primeiro caso autóctono foi no 2016, na provincia de Ávila. O paciente morreu tras ser picado por unha garrapata, e un profesional sanitario infectouse tamén (caso de transmisión nosocomial). Nos últimos catro anos (2021?2025), España rexistrou polo menos sete casos clínicos, dos cales polo menos tres foron mortais: un no 2021 (non fatal), un de dous no 2022 (fatal), dous no 2024 (2 fatais), sendo Castela e León (Salamanca) a rexión máis afectada recentemente, seguida do Bierzo e unha aparición en Toledo. Este 2025 detectáronse polo momento dous casos (ambos en Salamanca), estando os pacientes estables ata o momento. Non pode descartarse algún caso esporádico máis nos próximos meses.
Os síntomas en humanos consisten nun período de incubación de 1-13 días (segundo vía de contaxio), unha fase inicial de síntomas (febre alta, mialgias, cefalea, dor abdominal), unha fase hemorráxica (petequias, hematomas, hemorraxias) e, finalmente, a morte nun 10-40 % dos casos (segundo a rapidez do diagnóstico e coidados).
Varios son os factores que favorecen a súa expansión, como o cambio climático (aumento de temperaturas e expansión do hábitat da garrapata Hyalomma), a migración de aves (algunhas especies migratorias transportan garrapatas infectadas), a gandería extensiva e a interacción crecente entre humanos e fauna silvestre.
O diagnóstico é microbiológico mediante PCR en sangue, serología (IgM e IgG), illamento do virus. Non hai tratamento antiviral específico, aínda que algúns antivirais utilizáronse de forma experimental, nin vacina autorizada en Europa. É clave para a evolución dos casos as medidas de soporte intensivo e illamento (o virus considérase de alto risco biolóxico).
A vixilancia e prevención desta enfermidade é un claro exemplo da importancia do enfoque One Health en zoonosis. A vixilancia e control en España a través da Rede Nacional de vixilancia epidemiolóxica, o desenvolvemento de programas de control de garrapatas e vixilancia entomolóxica en zonas de risco e o fortalecemento da Rede de Hospitais para a atención de Enfermidades Infecciosas de Alto Risco, para o manexo clínico e diagnóstico microbiológico dos casos en investigación e confirmados, son piares complementarios desta preparación.
E non podemos deixar de lembrar que, nesta mesa, España segue cunha pata colla: a falta de especialistas titulados en Enfermidades Infecciosas. Ante a crecente incidencia desta febre hemorráxica, na que se asumen por parte dos profesionais sanitarios riscos similares aos da atención de persoas infectadas polo virus ébola, e exponse fármacos experimentais de manexo complexo, a especialización é parte imprescindible tanto da preparación como da resposta.
María del Mar Tomás é médica microbióloga do Hospital da Coruña, coordinadora do grupo MicroTM do Instituto de Investigación Biomédica (Inibic).
Francisco Javier Membrillo de Novales é presidente da Sociedade Española de Enfermidades Infecciosas e Microbioloxía Clínica (SEIMC)