Intelixencia artificial... e sostible?
OPINIÓN
Quizais a vostedes tamén lles pasa: cada mes, o monitor intelixente da miña compaña eléctrica sinálame ao frigorífico como o principal culpable do meu consumo enerxético. Mes tras mes, compárame con outros fogares similares e lémbrame que consumo máis que a media. E con estes diagnósticos intelixentes, a maioría de nós aprendemos a preocuparnos por apagar as luces ou por usar electrodomésticos eficientes. Pero mentres tanto, seguimos usando tecnoloxías invisibles que consomen unha enerxía enorme. Ese monitor intelixente da miña compaña non me di nada sobre o uso que fago de ferramentas de IA, e debería. Porque si, a IA tamén ten unha factura enerxética importante… e contamina. Tanto, que hoxe en día as emisións de carbono da industria da computación, coa IA á cabeza, son maiores que as da aeronáutica.
E como chegamos ata aquí? Coa aparición de modelos cada vez máis complexos —especialmente os baseados en aprendizaxe profunda— logramos melloras significativas en precisión en múltiples áreas, como o procesamiento da linguaxe natural ou a visión artificial, nas que superamos o nivel experto humano. Pero esa precisión trouxo consigo modelos con moitísimos máis parámetros, máis grandes, máis opacos, máis potentes. Este aumento de complexidade elevou o custo económico de desenvolver IA, limitando o seu impulso a unhas poucas grandes corporacións que concentran o capital, a infraestrutura e o talento necesario. O resultado é unha forte concentración do poder tecnolóxico, con dinámicas próximas ao monopolio.
Non me expoño deixar de ser investigadora en IA, nin moito menos deixar de usar o meu frigorífico. Pero si creo que chegou o momento de preocuparse de mirar a outra factura: a enerxética. Porque o uso desta tecnoloxía non é gratuíto, tamén pasa recibo. E tras cada interacción con ferramentas como ChatGPT ou os sistemas de recomendación que usamos a diario, e que nos suxiren que ver na nosa plataforma, que comprar ou que ler, hai un consumo significativo de recursos que non vemos, pero que conta e deixa a súa pegada no planeta. Poñámonos en situación: adestrar un modelo como ChatGPT-3 supuxo un gasto de aproximadamente 1.300 MWh de electricidade. Como referencia, o consumo mensual medio dun fogar na Coruña rolda os 0,27 MWh. Podemos traducilo en emisións de CO2: unhas 550 toneladas, o equivalente a tres voos de ida e volta entre Nova York e San Francisco, ou un ano de condución de 123 coches de gasolina. Pero o adestramento non é o máis custoso: as aplicacións que empregan IA en tempo real —como o recoñecemento de voz ou os sistemas de recomendación— consomen aínda máis enerxía. Só ChatGPT necesita ao redor de 500.000 kWh diarios para xestionar máis de 200 millóns de peticións ao día. Esta cantidade permitiría abastecer a máis de 55.000 fogares españois durante unha xornada.
Ademais, o almacenamento dos enormes volumes de datos que require a IA demanda infraestruturas moi esixentes. Os centros de datos consomen grandes cantidades de electricidade e auga, necesarias para manter refrixerados os servidores que fan posibles estas tecnoloxías. Ante o aumento da demanda enerxética, xigantes tecnolóxicos como Amazon, Google ou Microsoft están a considerar o uso de novas fontes de enerxía para alimentar os seus centros, entre elas e de forma destacada, os pequenos reactores nucleares modulares. Google, por exemplo, ten previsto construír sete minirreactores e espera que o primeiro deles entre en funcionamento en 2030. Este impulso fixo crecer un 42% a carteira mundial deste tipo de tecnoloxía, impulsada pola forte demanda das empresas do sector tecnolóxico. Pero non só falamos de enerxía: a pegada hídrica da IA tampouco é pequena. Só no 2022, Google utilizou preto de 20.000 millóns de litros de auga para arrefriar os seus centros de datos, o que equivale aproximadamente ao 10% do consumo anual de auga en España.
Volver ao frigorífico. É certo que moitos outros aspectos da nosa vida cotiá implican un uso intensivo de recursos, e que en comparación a pegada da IA pódese relativizar. Por exemplo, estímase que para producir un só quilo de carne de vaca necesítanse entre 550 e 700 litros de auga (sen contar a auga de choiva). E seguimos comendo carne. Pero tamén é certo que coñecer este tipo de cifras, do mesmo xeito que pasa co monitor de consumo eléctrico do que lles falaba ao principio, impulsou cambios nos nosos hábitos de consumo, ou nas nosas compras de electrodomésticos, en busca dun uso máis racional de auga e enerxía. O mesmo deberiamos facer coa IA porque, aínda que non sexa tan doado de visualizar, tamén consome e ten un impacto ambiental real. Por iso, do mesmo xeito que buscamos electrodomésticos máis eficientes, dietas máis sostibles ou prácticas gandeiras máis respectuosas co medio ambiente, debemos avanzar cara a unha IA máis frugal, deseñada con criterios de eficiencia e adestrada con sentido. Se queremos que esta tecnoloxía sexa parte da solución e non do problema, necesitamos unha IA que tamén pense en verde. Non se trata de renunciar ao seu uso —ao contrario, a IA representa un grande avance con potencial para mellorar as nosas vidas—, senón de usala de forma máis consciente, máis responsable e máis xusta.
A IA frugal propón o uso de modelos máis pequenos, con menor complexidade computacional, aprender con menos datos, pero de maior calidade, ou facelo de forma continua e modular, evitando reentrenamientos innecesarios e reducindo así o consumo enerxético. Todo iso sen renunciar á precisión e o rendemento, pero incorporando aspectos ambientais, sociais e económicos. Porque o enfoque frugal non só consiste en limitar, senón en repensar: é unha forma de innovar con intelixencia, aliñando sustentabilidade e inclusividad. E ao facelo, abre a porta a unha IA máis democrática, permitindo que máis zonas do mundo, poidan acceder e beneficiarse desta tecnoloxía. Unha IA máis lixeira e responsable non só é máis verde, tamén é máis xusta.
Desde a Universidade da Coruña, temos moito que dicir sobre IA frugal e verde. Xa están en marcha varios proxectos comprometidos con esta visión. Porque a universidade ten un papel esencial neste camiño. E tamén a cidadanía, cando conta cunha cultura científica crítica, capaz de esixir tecnoloxías aliñadas cun futuro máis xusto e sostible. Porque o progreso tecnolóxico, como elixir un electrodoméstico eficiente ou o menú de casa, debe elixirse con conciencia.