A reposta parece obvia: quen por lei están obrigados a iso. Os traballadores cando ven gravados os seus ingresos (IRPF), as empresas ao declarar os seus beneficios (imposto de sociedades) ou os consumidores cando realizan calquera transacción (IVE). Con todo, isto pode non ser así exactamente. Cando aumentan os tipos impositivos, os axentes directamente afectados reaccionan e trasladan toda ou unha parte da carga tributaria a outros axentes, o cal se coñece como incidencia impositiva. Por exemplo, se o imposto de sociedades sobe, as empresas, co fin de mitigar o impacto nos seus accionistas, poden trasladar dita subida aos consumidores (a través de maiores prezos), aos provedores (reducindo os pagos polos seus insumos) e/ou aos traballadores (en forma de menores salarios). E, ademais, a translación pode ser de maior ou menor contía en función do nivel de competencia que haxa nos mercados, o poder de negociación dos traballadores ou o grao de mobilidade internacional das bases impositivas.
Por tanto, só coñecendo a incidencia impositiva, é dicir, quen ve reducida a súa renda dispoñible polo aumento dun determinado imposto, podemos determinar quen acaba pagando realmente a carga do imposto. E a incidencia só se pode coñecer a través dos microdatos tributarios. Isto permitiu pescudar que, por exemplo, no caso dos Estados Unidos, as empresas conseguen trasladar o 50% da carga do imposto de sociedades aos consumidores (mediante subidas de prezos) e o 30 % aos traballadores (a través de menores salarios); só o 20% asúmeno os accionistas (en forma de menores dividendos). Ademais, a incidencia nos traballadores é maior canto máis baixa sexa a súa cualificación porque a súa capacidade de negociación salarial é menor. No caso de Alemaña, a translación aos traballadores é aínda maior e acada o 50% do imposto.
Con relación ao IVE, as análises de incidencia realizados nalgúns países da UE entre 1996 e o 2015 revelan que a repartición da carga tributaria entre empresas e consumidores foi distinto cando o IVE subiu que cando baixou. Cando subiu, a translación a (maiores) prezos foi do 55%, mentres que cando baixou a translación a (menores) prezos quedou no 13%.
O problema en España é que apenas existen estudos de incidencia impositiva. Os poucos dispoñibles indican que a rebaixa do IVE cultural no ano 2017 reduciu entre o 27% e o 45% os prezos finais. Á súa vez, a exención temporal do IVE que a principios de 2023 produciuse nos ovos, o leite e o pan, así como a redución do 10% ao 5% no aceite e a pasta, parecen supor unha rebaixa notable nos prezos finais. Con todo, o cambio que no 2018 afectou ao AJD e que fixo que o banco —e non o titular da hipoteca— pasase a ser o axente gravado motivou que o 80% da carga trasladásese aos prestatarios en forma de maiores tipos de interese, sendo os prestatarios con menores ingresos quen soportou a maior translación.
Que podemos concluír de todo isto? Sen dúbida, que calquera reforma fiscal que se expoña para soster o erario ha de incorporar exhaustivas análises de incidencia impositiva se queremos coñecer mellor o impacto de calquera modificación tributaria. Só así saberemos quen de verdade cargan cos impostos.