Abre o apetito e dá un toque ao vermú: así é a planta pouco/pouo coñecida que crece nas montañas de Lugo e de Ourense
LUGO
A genciana era usada en infusións e emprégase para que unha bebida teña un sabor amargo
22 abr 2024 . Actualizado á 11:29 h.Planta herbácea caracterizada pola súa lonxevidade e por unhas propiedades que a fan indicada para usos medicinais e aromáticos. Se a pregunta se formulase nun encrucillado ou nun concurso, a resposta correcta entraría seguramente no apartado das consideradas difíciles. Trátase da genciana, que é característica de zonas altas e que aínda se pode ver en comarcas de Lugo (Os Ancares e O Courel) e de Ourense.
Proba da súa conservación é que alumnos do colexio de Cervantes realizaron un recente traballo que acaba de ver a luz como publicación co título «Usos das plantas medicinais nos Ancares» e que se presentou na Escola Politécnica Superior do campus de Lugo (USC) dentro dos actos do Día da Terra.
A planta era demandada en décadas pasadas pola industria farmacéutica, pero tiña tamén outros usos. Manuel Rodríguez Guitián, profesor do citado centro do Campus Terra, explicou ese venres que veciños de Cervantes lembraban que se elaboraban infusións coa raíz e que a esa bebida atribuíaselle capacidade de abrir o apetito. Trátase, doutra banda, dunha planta de sabor amargo, o que explica, como lembraba o citado docente, o seu emprego para darlle ao vermú o toque que o caracteriza no padal. Ademais o seu uso vai asociado á loita contra estados de decaimiento do organismo e mesmo nalgunhas infeccións. De todos os xeitos, debe excluírse en persoas que teñen, por exemplo, algunhas úlceras.
A genciana chega a medir uns 70 centímetros de alto. A raíz, que pode alcanza uns 30 ou 40 centímetros de profundidade, é a parte que se emprega para as infusións; non se usa como planta ornamental, pero si está claro que ofrece un rechamante aspecto, con follas cuxos cores varían: as que hai nos Ancares, por exemplo, son laranxas. Unha vez recollida, a planta debe gardarse en sitios escuros e ben ventilados.
Ensaio sen consecuencias
Que a planta se conserve, que haxa memoria do seu uso en infusións nas que se dilúe o seu sabor amargo e que teña aplicacións variadas poden levar a pensar na posibilidade de estender o seu cultivo. Rodríguez Guitián, de todos os xeitos, móstrase escéptico e lembra experiencias que non ofreceron grandes resultados. Explica que hai anos, en colaboración coa Universidade de León, elaborouna USC un proxecto para intentar a recuperación do cultivo nunha zona de Castela e León moi próxima a Galicia. Nesa comarca había tamén unha tradición de usos como os dos Ancares, e mesmo se estudou a creación dunha cooperativa; con todo, o proxecto non saíu adiante.
O profesor da Escola Politécnica de Lugo destaca tamén que é unha planta que crece nalgúns hábitats pero que non se dá ben fóra deles. De feito, é posible atopala nun municipio como Cervantes, pero non noutros dos Ancares como Navia de Suarna nin noutros da montaña oriental galega como A Fonsagrada. Si é habitual no suroeste de Asturias e no sueste de Galicia (nos montes de Pena Trevinca, por exemplo). Para o seu crecemento necesita invernos fríos, e ata agradece que a neve sexa frecuente no terreo onde se desenvolve.
Por iso, en Rodríguez Guitián hai unha elevada dose de prudencia ao referirse ás posibilidades que pode ofrecer a genciana: por unha banda, recoñece que as perspectivas socioeconómicas da planta son máis ben escasas; por outro, si apunta que podería pensarse nun estudo que indicase a súa recollida. Nese sentido, como explica o profesor, hai unha clara diferenza entre a genciana e unha planta como o árnica. En primeiro lugar, esta pode verse en diferentes comarcas de Galicia, xa que necesita chans húmidos para crecer, pero adáptase sen problema a distintos climas e altitudes; en segundo, a recolección de árnica si representou unha fonte de ingresos nalgunhas zonas rurais, posto que había empresas interesadas en usala.
Unha extracción que reduciu a súa presenza nalgúns países
A genciana non só se dá en zonas altas do noroeste da península Ibérica. Tamén se pode ver en países como Francia ou Alemaña, e neste está protexida. Rodríguez Guitián subliña que nalgúns lugares levou a cabo unha extracción tan intensa que a presenza se reduciu notablemente e houbo que tomar medidas para a súa conservación. Non ocorreu así en Galicia, onde estaba fose de canles de comercialización a grande escala.