Todo sobre os disruptores endocrinos: onde están?, cantas veces podemos reutilizar unha botella de plástico?
VIDA SAUDABLE
Atópanse en produtos que utilizamos no noso día a día, como os alimentos, os cosméticos, os téxtiles, os tápers ou as botellas de plástico
14 oct 2024 . Actualizado á 10:01 h.A Organización Mundial da Saúde (OMS) considera disruptor endocrino unha substancia esóxena ou mestura que altera a función do sistema endocrino e, en consecuencia, causa efectos adversos sobre a saúde das persoas. «Normalmente atópanse en obxectos cotiáns, como os plásticos, e nos pesticidas. Ningúns dos principais son os bisfenoles, os ftalatos e os compostos perfluorados», avanza Ángel Nadal, coordinador do Grupo Asesor de Expertos en Disruptores Endocrinos (EDC Advisory Group) da Endocrine Society.
Non se coñece con exactitude cantos existen. «Hai poucos censos deles. A resistencia para incorporar nas listas para compostos cun alto valor comercial, limita a publicación destes datos. No entanto, recoñécense preto de 2.000 compostos con esta actividade disruptora», asegura Nicolás Olea, coordinador do grupo de Endocrinoloxía e Medio Ambiente (Gemaseen) da Sociedade Española de Endocrinoloxía e Nutrición. Confirma que o proceso para que un composto químico alcance a consideración de disruptor é moi esixente e, ademais, lento. «Tarda décadas en sinalar risco. Manobra que favorece ao produtor, pero que ten un enorme custo en saúde. Por exemplo, tardar trinta anos en sacar bisfenol A do interior das latas de conserva é unha mostra do fracaso do sistema».
As enfermidades que se relacionan coa súa exposición e momentos nos que se deben extremar precaucións
Cando os disruptores endocrinos entran en contacto co organismo, alteran a información que as hormonas deben transmitir entre un órgano e outro. As investigacións adóitanse centrar na interferencia coas hormonas sexuais femininas (estrógenos), masculinas (andróxenos), tiroideas e o control do metabolismo. Aínda que os expertos recalcan que poden afectar a calquera sistema hormonal.
«Relaciónanse con enfermidades que teñen que ver coa función das hormonas, como os cancros hormonodependientes de mama ou de próstata. Tamén con alteracións do sistema reprodutor, tanto masculino como feminino, incluíndo infertilidade», indica Nadal. Olea, concorda: «A información sobre hormonas sexuais, sobre todo os estrógenos, é máis abundante e máis florida: cancro de mama, endometriosis, puberdade precoz e outras estrógeno-dependentes dominando o panorama». Aínda que, amplía: «Pero non é desdeñable o efecto sobre fertilidade da parella e mala calidade seminal do home. A isto engades síndrome metabólica, obesidade, problemas tiroideos e déficit de vitamina D. Sen esquecernos do desenvolvemento neuroconductual, déficit de atención e hiperactividade».
Hai momentos de maior susceptibilidade. A exposición materno-infantil é o paradigma. «A transmisión de disruptores endocrinos da nai ao embrión ou feto e a lactación materna significan unha exposición inoportuna e perigosa. A presenza destes nos ouriños das embarazadas, a placenta, o cordón umbilical e o leite materno foi demostrada e perfectamente documentada. As consecuencias desta exposición son múltiples e van desde trastornos no desenvolvemento e crecemento ata problemas de maduración sexual», explica Olea.
Tipos de disruptores endocrinos e como evitar a súa exposición
Tendo en conta que se calcula que existen máis de 2.000 tipos de disruptores endocrinos, enumeralos todos é tarefa case imposible. Aínda que Olea clasifícaos segundo a orde de descubrimento: primeiro foron o pesticidas, seguiron os compoñentes dos plásticos, cosméticos e téxtiles. «Para un cidadán do século XXI, o maior risco de exposición de disruptores endocrinos é a vía dixestiva, a través de plásticos de envases e preparación de alimentos, residuos químicos adquiridos na produción como pesticidas ou metais pesados», explica. Séguelle a vía dérmica, con cosméticos e produtos de coidado persoal; a inhalatoria, con contaminantes, po no fogar e no traballo; e a parenteral: tratamentos médicos soportados polo plástico dun só uso.
Pola súa banda, Nadal remarca que se poden levar a cabo medidas a nivel individual, «pero isto é un problema global de contaminación química e por tanto, necesita solucións máis amplas». A máis clara é reducir o noso consumo. «Pero é difícil de aceptar nunha sociedade que chama aos cidadáns consumidores», opina Olea.
Botellas de plástico
Unha práctica habitual e que os profesionais desaconsellan encarecidamente é reutilizar botellas de plástico. «E todo plástico contén ftalatos e bisfenoles, e calquera vai ter compostos químicos que van a migrar ao contido. Por iso aconséllase non enchelas», expresa Nadal. Canto máis vello e usado é o plástico, máis contaminantes libera. «Por exemplo, a presenza do tóxico antimonio nas botellas de PET aumenta claramente coa calor e o uso».
Os diferentes tipos de plástico identifícanse cun número que vai do 1 ao 7 e que está situado no propio envase. O utilizado nos botellos a día de hoxe é o 1, que corresponde ao PET: tereftalato de polietileno. Utilízase leste despois dunha serie de prohibicións que levaron a cabo por parte de diferentes institucións. Por unha banda, no 2018, o Parlamento Europeo impulsou a prohibición de bisfenol A nas botellas e envases que conteñan alimentos para bebés e nenos menores de tres anos. Pero ademais, no 2022, a nova lei de residuos española estendía a prohibición de uso desta substancia (do mesmo xeito que os ftalatos) a todos os envases de plástico.
No entanto, o PET non é moi resistente e pódese deteriorar co uso. Así, as gretas que se forman no plástico, xunto coa humidade e a posible calor ao que poden chegar a estar expostas as botellas de plástico, son factores que poden contribuír á proliferación de bacterias.
Entre as alternativas, as botellas de metal ou de cristal. «E pódense encher coa auga da billa, que é boa», remarca Nadal. «O ideal é unha de cristal co seu tapón incorporado para manter fresca a túa auga de billa no frigorífico e optar por unha de aceiro como cantimplora», aconsella Olea.
Táper de plástico
No caso dos tápers de plástico, «se se meten no microondas, a calor acelera a migración de compostos químicos ao contido; neste caso, a comida», sinala Nadal. A crenza popular pon o foco nas ondas que produce este pequeno electrodoméstico, aínda que o experto remarca que «non teñen nada que ver».
«Quentar un táper de plástico, claramente contribúe á exposición familiar a microplásticos e os seus compoñentes, como monómeros e aditivos, ningúns dos cales son disruptores endocrinos. Tampouco se recomenda introducilos no lavalouzas. Hai de vidro con idéntica utilidade, pero libres de contaminantes», comenta Olea.
Os alimentos e «a orxía do plástico»
«Débese diminuír todo o que podamos aqueles alimentos que están en contacto co plástico. Se é que podemos, porque non é unha tarefa sinxela», sostén Nadal. A día de hoxe, en calquera supermercado, atopar produtos que non estean envoltos nel non é nada doado.
«O máis recomendable é non participar na orxía do plástico, evitando os súpers empaquetados e os materiais de usar e tirar», concorda Olea. Así, o ideal é optar por produtos de proximidade, de tempada, non ultraprocesados e ecolóxicos. «Cabe lembrar que saudable e sostible adoitan ir da man», engade o membro da SEEN.
Cosméticos
«Aplicámonos moitísimos cosméticos», lamenta o membro da Endocrine Society. Regular a exposición a estes, unha vez máis, resulta complicado. Olea recomenda buscar liñas de cosméticos e produtos de coidado persoal sinxelas, certificadas e evitando os 300 compoñentes ao día. «En España utilizamos unha media de 14 produtos deste tipo ao día, e estes adoitan ter unha media de 35 compoñentes, cada un», asegura.
Téxtiles
«Lembremos que imos vestidos de plástico», afirma Olea. Desta forma, é mellor optar por pezas confeccionadas con algodón. «Tanto por unha cuestión de exposición a disruptores, como polo impacto ambiental», engade Nadal. Así, ambos apostan por alongar a vida das prensas e diminuír as compras de roupa, en contra do fast fashion.
Po de casa: rico en microplásticos e disruptores endocrinos
«A contaminación interior do teu fogar ou o teu traballo non ten nada que ver coa que coñeciches nos sesenta do século pasado. Agora dominan os derivados do petróleo en ambientadores, cosméticos, vernices, materiais sintéticos, téxtiles e plásticos» alerta o endocrinólogo da SEEN. Por iso recomenda airear a casa a diario, do mesmo xeito que limpar o po que se acumula.