Nicolás Olea, experto en tóxicos ambientais: «O po de hai cincuenta anos era pelo e ácaros; agora é fibra téxtil e compostos químicos»
VIDA SAUDABLE
Non dubida en cal debe ser o consello principal para alixeirar o impacto dos plásticos no noso día: «a nosa gran recomendación é sempre que airees a túa casa»
07 abr 2025 . Actualizado á 16:18 h.O doutor Nicolás Olea, catedrático de Radioloxía e Medicina Física da Universidade de Granada, repasa detalladamente o mobiliario da súa casa. Asegura que uns das cadeiras de brazos que están presentes na estancia desde a que atende a La Voz da Saúde, xa existían cando el era un neno, que ten fotos. Cóntao durante unha longa charla na que deixa en evidencia como o plástico invadiu as nosas vidas. E de como a esperanza dos tres erre —reciclar, reducir e reutilizar—, quedouse en auga de borraxes. O doutor dirixe un grupo multidisciplinar que estuda a relación entre o medioambiente e saúde, con especial atención aos chamados disruptores endocrinos. O seu discurso é altamente crítico e, aos poucos, vai gañando espazo.
—Ultimamente atópomo en todos lados, a última vez, en TikTok falando mal do tetrabrik...
—Si. A raíz de verme nese vídeo púxenme a explorar a ver como ía o asunto, por se me pasara. Pero segue rematadamente mal. España renunciou ao seu plan de recuperar o aluminio do tetrabrik porque lle sae moi caro. A única empresa que o facía estaba en Barcelona e crebou no ano 2009. Din que non é rendible. Todo o tetrabrik de España, incluído o galego, vai a Zaragoza, onde unha gran papeleira quita todo o cartón cun gasto enorme de auga. Co resto, como non poden separar o polietileno plástico do aluminio, inventáronse un produto novo que chamaron Poly-Ao, que é para velo, e que agora tratan de darlle saída. Van facer mobles, maceteros e mobiliario urbano. É dicir, que te vas a tragar o aluminio e o plástico ata na túa casa. Cadeiras de deseño e maceteros que non van facer máis que alongar a traxedia. Que vas facer despois con todo isto?, quen se vai a comer ese aluminio e plástico requeteutilizado?, vas queimalo? Porque les as noticias ao detalle sobre estes produtos e nin se nomea a palabra reducir ou reutilizar. Todo é reciclar e alongar a vida.
—Pero entendo que cando empezamos a utilizar os tetrabriks, a intención non era esta, que a idea orixinal era mellorar en algo.
—Probablemente Suecia si tiña un plan, porque dispón da tecnoloxía para recuperar os tres elementos que compoñen un tetrabrik. Quentar para queimar o plástico e sacarlle o aluminio non é rendible en España. Agora volvéronse a reunir e decidiron que, no canto de queimalo, ou como eles lle chaman a «rexeneración enerxética», para este 2025 van dar saída ao Poly-Ao. Pero non nos damos conta que isto é alongar a vida de todo este lixo para metela por todos os sitios? Porque ao final son polímeros plásticos. E o peor de todo é que con este lixo vaise substituíndo a madeira, a cerámica ou o cristal. Todo aquilo que, ademais de ser sostible, era local. No meu barrio inauguraron agora unha cafetería preciosa, fun o outro día e non quedaba nada que fose de metal, madeira ou cristal. Todo eran mesas de policarbonato e cadeiras de PVC. Todo era plástico, que significa derivado do petróleo. Ou o que é o mesmo, procedente dos países árabes ou de Texas. Non participou ningún oleiro, ferreiro ou carpinteiro local. Todo é importación. Se xa convencemos os nosos clientes de que coman local, non terán tamén que construír e comprar local?
—Claro, pero falamos dunha cuestión económica.
—Si, claro, do prezo do produto, pero e o prezo das consecuencias? Empeza a botar números a enfermidades: cancro de mama, diabetes, obesidade, hipertiroidismo, hipotiroidismo, disfunción tiroidea... empeza a botarlle contas a todas esas exposicións. O outro día estaba nun congreso de médicos dixestivos, onde estaban todos discutindo sobre a microbiota intestinal. Pero é que o máis abundante a día de hoxe nos intestinos de calquera persoa son os microplásticos. E os microplásticos na parede intestinal provocan inflamación, non lle deamos máis voltas. E claro, o número un das enfermidades actuais a nivel intestinal é a enfermidade inflamatoria intestinal. E todos preguntándose de onde virá...
—Fala de que todo é reciclar, coma se o resto de erre quedásense polo camiño. E mentres tanto, o plástico non deixa de gañar terreo.
—Eu pregúntome ás veces se non vai saír ninguén que diga que temos que deixar de consumir do xeito na que o facemos. Dixérono o outro día desde o Ministerio. Cando vai unha familia á compra a fin de semana, compra 16 quilos de comida no supermercado, dos cales tres quilos e medio son embalaxes, fundamentalmente plástico. Levas tres quilos e medio de plástico nos teus 16 quilos de comida, insisto, números do Ministerio. E cando chegas a pagar co xamón envolto na súa lámina plastificada, o iogur e o non sei canto, na caixa dinche que non dan bolsas. Pero se me deches tres quilos e medio de plástico a prezo de xamón, agora négasme a bolsa?
—É verdade que se empezan a ver bolsas de papel nas zonas de froitería, pero segue sendo común utilizar unha bolsa para meter un limón, outra bolsa para dúas patacas e outra bolsa para unha cabaciña...
—E din que é compostable, pero non o é se non se fai de xeito industrial. Todo ese plástico non é compostable por baixo de 65 graos. E nunha composteira de Lugo non se acadan os 65 graos nunca. E logo a historia do vidro. O outro día no Ministerio preguntábase por que non hai un plan de reutilización do vidro, porque aprobaron un plan para a reutilización das botellas de PET. Agora hase liberalizado para que as empresas poñan prezo ao PET e que o recuperen pagándoche polo envase. Pero non sería a clave devolver o envase de vidro? Porque é eterno, porque é reutilizable. Por que non se fai se funciona en toda Europa?; por que en todos os países podes levar o vidro e aquí non? E fóra de aquí non rompe, senón que se enche. Porque a idea en España é que rompelo e facer calcín que se venda ás empresas que fan vidro novo, porque por lei ten que levar un 20% de vidro. Non, eu falo de reutilizar, de encher as botellas. Pero as grandes superficies negáronse a xestionar os envases devoltos. En España non se reutiliza vidro porque as grandes cadeas non queren participar nos sistemas de recollida.
—Insisto nisto, pero creo que todo volve orbitar sobre o prezo dun e outro produto. Basta comparar nun supermercado...
—Nós sempre defendemos comprar de proximidade, comprar de tempada e produtos que non sexan ultraprocesados, ecolóxico e pagar o prezo xusto pola nosa comida. Eu é algo que sempre digo nas miñas conferencias, cando pagas 50 céntimos por un litro de leite, están a enganar a alguén. Á vaca, ao gandeiro ou a ti. A quen sexa, pero alguén está a ser trasquilado nese negocio. Non podemos comprar a ese prezo. Temos que pagar prezos dignos se queremos produtos de calidade. No ano sesenta, o presuposto da compra dunha familia española levaba o 60% dos ingresos desa familia. No ano 2025, representa o 13%. O resto vaise a recibos de todo tipo e hai quen di que isto é un signo de desenvolvemento. Pero en realidade reverteuse o prezo da comida ata uns niveis de miseria.
—O cambio de consumo viño moi da man do covid, por cuestións de saúde retiráronse as aceiteiras para introducir as unidoses en plástico.
—Pero é que ninguén esixiu que isto fose así. O que querían era que as aceiteiras non fosen rellenables, pero inventáronse as monodoses e agora temos miles de millóns de envases de plástico que ninguén recicla, porque teñen menos de dez centímetros e cóanse polos buracos da tolva. Están destinados a queimalos se na túa cidade fan incineración; ou a triturarlos e enterralos. Iso é unha tolemia. É insostible. E convencéronnos de que detrás da barra hai un camareiro tramposo enchendo as aceiteiras con aceite de motor. E así, acabamos esixindo o noso aceite individual. Pero de que estamos a falar? O outro día comentaba que, con todo, nos hoteis xa non hai as monodoses de champú ou de xel, co que a min gustábame ao marcharme arrasar con todo o do baño. Agora están pegadas á parede. Por que non fan iso nos bares?
—Pero en teoría a Unión Europea vela, vía normativas, porque todo este tipo de plásticos non afecten á nosa saúde.
—As políticas están totalmente centradas na saúde bacteriana, algo que se viu reforzado polo covid onde entraban en xogo os virus e os xermes. Pero que necesidade hai de que seis tomates insípidos vaian nunha barqueta de poliestireno, envolvido nun filme de polietileno, que metes nunha bolsa de polipropileno e que arrastras nun carriño de policarbonato? Non nos damos conta de que o que está a facer o agosto aquí é o do petróleo? Que ninguén dixo que isto debería ser así, que non responde a ningunha norma de hixiene. Nin sequera o covid impuxo isto. Pero aproveitárono, porque ao final isto é un negocio terrible, a venda de plástico e a súpers embalaxe. Xa estamos en 400 millóns de toneladas de plástico anuais. Estímase que chegaremos aos 600 millóns para o ano 2030 e xa hai previsións de que, para o ano 2050, serán 1.800 millóns. Van a plastificarlo todo. A un mozo mozo, que nacese no século XXI, van a plastificar toda a vida. Non van ver un só produto natural en toda a súa casa. Nin en cadeiras, nin na mesa, nin en ningures do seu mobiliario. O que che queda de madeira agora mesmo na túa casa, vai ser o último que se vexa. Aproveitouse o covid para cambiar unhas normas de seguridade que ninguén lles esixira.
—Asumindo que o noso mundo é, en gran medida plástico, a pregunta é de que xeito en concreto aféctanos isto. Que sabemos?
—Agora metémosnos no mundo dos micro e nanoplásticos. Levamos anos estudando a toxicidade dos aditivos e dos monómeros do plástico, pero é que tamén como corpo estraño ten un efecto clarísimamente inmunitario e inflamatorio. Saíu publicado o 15 de xaneiro unha investigación realizada en Novo México sobre microplásticos no cerebro, feito con 38 necropsias de cadáveres. E canto máis modernos eran os cadáveres, máis plástico tiñan. Inmediatamente despois, sae un artigo publicado que vincula plástico cerebral e demencia. Cantas cousas van saír? Pois centos. O problema é que cambiamos o medio ambiente de forma radical no que se desenvolve a xente mozo. Non hai ninguén que pasase antes por esa experiencia vital. Que desde o ventre materno xa estivesen expostos a plásticos.
—Pero de que xeito é perigoso que eu estea sentado nun cadeira de plástico comendo sobre unha mesa de plástico?
—A clave, e enviámolo para publicar, é o medio ambiente interior. O aire interior da túa casa ou da túa oficina, é puro plástico. Estudamos as madejas agrisadas que saca a roomba de debaixo da cama e son, fundamentalmente, poliéster e poliamida, é dicir, nylon; fibra plástica que atrapa diferentes moléculas. Do ambientador ou do retardante da chama das teas, é dicir dun medio químico vinculado a fibras téxtiles. A nosa gran recomendación sempre é: airea a túa casa. Tes que airear. O po de hoxe en día non ten nada que ver co de hai cincuenta anos. Entón eran pelo e ácaros. Agora é fibra téxtil e compostos químicos. As grandes vítimas desa exposición doméstica son os nenos, que fan a vida no chan e que están a se enfrontar a toda unha serie de ambientes químicos novos por vía de boca e mans. E despois, as nosas mascotas, o teu can e o teu gato. O can por vía inhalatoria porque olfatea todo; o gato por vía dixestiva, porque se chupa a pel. Hai nove millóns de cans en España, sete millóns de gatos e catorce millóns de menores de 14 anos.
—Entón a grande ameaza está nos nosos armarios?
—Absolutamente. Pero se sacamos a la, o liño e todas as fibras vexetais e naturais retirámolas por compostos téxtiles onde domina o poliéster. O poliéster é a fibra do mesmo PET. Se o fas en láminas chámase politereftalato e fas a botella de refresco; se o fas en fío, chámase poliéster. A cantidade de aditivos que leva o téxtil é enorme. O máis común son os perflorados (PFAS), que fan ás pezas repelentes á auga e á graxa. Para facer ao teu abrigo impermeable e á túa cadeira de brazos repelente ás manchas. Esta é a cantidade perflorados tóxicos, de disruptores endocrinos que ten o téxtil, que non pode converterse en materia prima de ningún outro elemento. Agora dismo?, que todo ese téxtil nunca vai ser reciclado? No meu libro teño un lema: quen recicla merda, obtén merda reciclada. O téxtil está abocado a un atranque enorme. E agora pomos colectores para depositar a nosa roupa, para que?, para mandala aos nenos africanos cando sabes que é irreciclable? É que o informe da UE di incluso que a reutilización é un problema, porque canto máis usada, máis contaminantes solta.