Así cambia o teu corpo cando deixas o alcol: «Nuns días aumenta a sensación de saúde e benestar»
VIDA SAUDABLE
Cinco expertos analizan os efectos tras deixar de beber: mellor calidade do soño, maior concentración e perda de peso, para empezar
10 oct 2022 . Actualizado á 18:42 h.O alcol é a substancia psicoactiva máis consumida en España en todas as idades, aínda que as autoridades sanitarias móstranse especialmente preocupadas polo consumo entre persoas mozas e menores, os dous grupos de poboación máis vulnerables á súa toxicidade. Máis aló do efecto que pode causar no desenvolvemento fisiolóxico e neurolóxico, a súa inxesta asociouse a distintas condutas de risco como conducir baixo os efectos do alcol ou maiores niveis de agresividade.
Aínda que non existe unha cantidade que poida considerarse saudable (nin boa para o corazón, nin que sexa dixestiva como moitas veces pénsase a pé de rúa), si existe unha inxesta que se cualifica de baixo risco, aínda que o perigo siga aí. Esta é ata 10 gramos ao día en mulleres, e 20 en homes. Hai que ter en conta que unha cervexa de 330 mililitros, un vaso de viño de 150 mililitros ou un chopo de bebida destilada (ron, xenebra, whisky...) conteñen entre 10 e 13 gramos de alcol. «As cantidades descritas como moderadas poden causar dano, e só cesando o consumo redúcese o risco de sufrir complicacións», lembra a doutora Carmen Aragón, membro da Área de Nutrición da Sociedade Española de Endocrinoloxía e Nutrición (SEEN). O problema? O 18,6% das persoas de 15 a 64 anos presentan un consumo moi por amais desta moderación.
Máis datos que permiten entender a gravidade. Esta substancia é responsable do maior número de admisións a tratamento e relaciónase co 40,3% dos episodios de urxencias hospitalarias por consumo de drogas. Unha cifra que se concentra, especialmente, entre os menores de 25.
Tal e como explica a doutora Aragón, os efectos inmediatos de beber ou non dependen da cantidade que a persoa consuma previamente. «O cesamento abrupto, cando a inxesta era elevada, pode desencadear o que se coñece como síndrome de abstinencia alcohólica, cuxos síntomas inclúen inquedanza, necesidade de consumir alcol, confusión mental e palpitacións, entre outros», apunta. Isto require unha atención médica urxente.
Ante esta situación, deixalo ao carón e apostar por outro tipo de bebidas parece a mellor solución. O corpo cambia, e moito, cando o alcol queda no capítulo anterior, e ningúns dos beneficios danse máis pronto que tarde. Aínda que establecer unha liña de tempo é complicado. «O alcol, a diferenza do tabaco (contámolo nesta reportaxe), non é tan predicible en canto aos efectos que provoca, cando os provoca e cando o organismo empeza a mellorar unha vez a persoa déixao», explica o doutor Roi Ribera, especializado en Nefroloxía e Aparello Dixestivo. Calquera tipo de resposta, xa sexa psicolóxica ou dixestiva, variará en función do contexto e do resto de cofactores, como fumar, outras enfermidades ou o peso de compoñentes xenéticos. Un claro exemplo sucede coa cirrosis: «Aproximadamente, só un 20% das persoas que beben alcol durante décadas en cantidades elevadas convértense en cirróticos», apunta Ribeira.
Así, non cabe dúbida de que esta bebida produce efectos a nivel fisiolóxico: «Causa un impacto moi importante na microbiota, no fígado, no intestino e de forma directa no cerebro. Pero cada vez vemos máis que todos estes órganos interaccionan entre si á hora de compartir o dano causado», detalla o doutor Santiago Canals, investigador principal do Instituto de Neurociencias da Universidade Miguel Hernández e do CSIC, no grupo Plasticidade das redes neuronais. De nada serve pensar que, nesta materia, o único afectado é o fígado.
É por iso que os beneficios de deixalo son a motivación principal. Trátase dunha carreira de fondo cuxos efectos se observarán incluso a longo prazo. «En pouco tempo, a persoa experimenta unha maior sensación de saúde e benestar, por exemplo. Tamén implica que desaparezan os trastornos dixestivos ou do soño. Isto podería observarse entre dez e quince días despois de abandonar o consumo de alcol», describe a doutora Marta Casado, presidenta da Fundación Española do Aparello Dixestivo (FEAD) e hepatóloga. De igual forma, a abstinencia mellora a concentración, a atención, o estado de ánimo, e proporciona «unha melloría no rendemento laboral así como nas relacións persoais e familiares», detalla Casado. Non só isto. Como cabe agardar, xoga un papel fundamental na prevención do desenvolvemento de enfermidades, principalmente, do cancro ou a cirrosis hepática.
Doces soños
Beber alcol fai que a calidade do soño empeore. Non fai falta profundar moito nesta cuestión para comprobalo. De feito, unha noite de desenfreo pasa factura a todos os niveis, o descanso entre eles. Isto non é casualidade: «Produce un acortamiento do tempo que se tarda en conciliar o soño, pero este é de peor calidade, xa que as fases serán de predominio superficial con frecuentes espertases que poden ser breves e pasar desapercibidos, ou máis prolongados», explica a doutora Ana Fernández, coordinadora do Grupo de Estudo do Soño da Sociedade Española de Neuroloxía (SEN). Resultado? O descanso nocturno non cumpre a súa función, e non se poderá considerar satisfactorio e reparador. En resumidas contas, beber dá moito soño pero o descanso é cousa de ciencia ficción.
A boa noticia, no outro lado da balanza, é que o seu efecto adoita reverterse con certa facilidade. En cuestión dunha semana, a calidade do soño mellora. Aínda que calquera dose é tóxica, o tempo de consumo importa: «Se é esporádico os problemas de soño melloran en poucos días, con certa variedade segundo a idade, o sexo e outras diferenzas da persoa. Pero se se trata dun consumo crónico importante, o soño pode verse afectado de forma máis duradeira», responde a doutora Fernández. E ollo, porque este estado alongarase máis aló do período de deshabituación.
Menos auga no corpo
O alcol é un diurético, e dos bos, o que significa que a deshidratación non tardará en chegar. De aí, a popular recomendación de alternar unha copa cun vaso de auga. «Inhibe a hormona antidiurética, e por tanto fai ouriñar máis. De feito, os síntomas da resaca contribúen, entre outros, á deshidratación a nivel cerebral», sinala o doutor Ribeira. Esta acción prodúcese mediante dous mecanismos. En primeiro lugar, a nivel gastrointestinal: «Aumenta a motilidad do intestino delgado e así absorbe menos auga, polo que acabamos eliminado unha maior cantidade de esta», precisa a doutora Casado, «e a nivel renal». As ganas de ir ao baño aumentan.
Iso si, revertelo non toma demasiado tempo. Como sempre, dependerá de cada persoa, pero os bos hábitos xogan un papel fundamental. Entre eles, beber máis auga os días seguintes. «A recuperación adoita ocorrer ao pouco tempo de deixar de beber. Ver cando unha persoa ten resaca e o que esta adoita durar», explica a presidenta da FEAD. Á súa vez, esta decisión traducirase en menos dores de cabeza, máis enerxía e mellor rendemento físico.
Máis concentración
Paralelo a un descanso máis óptimo, e maior hidratación, a concentración verase reforzada. Por exemplo, a falta de auga provoca dores de cabeza, e pode afectar á función nerviosa, muscular, e derivar en fatiga ou náuseas. É por iso que a enerxía se dispara.
Perda de peso a medio prazo
O alcol é unha substancia con nulo contido nutricional e con alto valor calórico. Isto quere dicir que as súas calorías son baleiras, e por tanto, unha das súas consecuencias é a ganancia de peso. Por comparar. As calorías que achega unha mazá veñen acompañadas de nutrientes como vitaminas ou fibra. Máis aló de achegar enerxía, achegan saúde. «Tanto o consumo do alcol, como o contexto do que adoita ir rodeado (picoteo e tomas entre horas) supoñen unha achega extras de enerxía que a longo prazo condiciona a gañar máis peso», detalla o doutor Ribeira.
A toxicidade tamén pode implicar unha deficiencia de vitaminas de orixe carencial: «Debido á falta de consumo de nutrientes que os conteñen, e pola interferencia na absorción e metabolismo das mesmas», expón Carmen Aragón, da SEEN. Canto maior sexa o consumo, maior será o risco de déficit. «Isto fai necesario tomar suplementos de vitaminas do complexo B e ácido fólico, ata que a persoa conseguise a deshabituación completa, ou incluso para sempre, se o dano é grave», engade a endocrinóloga.
Ademais, esta substancia incrementa a ganas de fincar o dente: «Deixar de beber alcol axuda a perder peso. Máis aló das calorías, estimula outros sentidos e ás veces aumenta o apetito», explica a doutora Casado. Neste caso, «o beneficio poderase observar a medio prazo», engade. Iso si, o recomendable é que se acompañe dunha dieta saudable e a práctica de exercicio físico.
O ardor ten nome propio: a gastritis alcohólica
Basta unha copa de alcol para ter ardor. A molestia estomacal causada polo ácido aumenta. Isto pode acabar danando o revestimento do estómago, dando lugar a complicacións como a enfermidade por refluxo gastroesofágico. «O alcol favorece que diminúa a presión do esfínter esofáxico inferior, e por tanto, aparece un refluxo desde o estómago cara ao esófago do ácido gástrico», precisa Roi Ribera, especializado en Aparello Dixestivo. Aquí xorde a coñecida sensación de ardor ou pirosis, algo típico tras beber unhas copas.
Tan común é o síntoma que ata ten nome propio. A gastritis alcohólica: «A inxesta de alcol provoca unha inflamación ao irritar a parede que recubre o estómago. Isto pode evolucionar á aparición de úlceras, tanto do estómago como do esófago, e condiciona, desde o punto de vista clínico, a que a persoa teña sensación de acidez e molestias dixestivas», explica Marta Casado.
Neste sentido, a manifestación é paralela á cantidade e á conduta de cada persoa: «A máis frecuente é unha gastritis aguda, que é puntual e consecuente do consumo, con todo, se o mantemos no tempo pode aparecer unha crónica, e isto pode levar a complicacións», precisa Casado. O tempo de mellora variará en función da gravidade. Se se trata dunha soa noite, a recuperación é case inmediata.
Os microorganismos intestinais transfórmanse
A microbiota intestinal, tamén chamada segundo cerebro, tamén entra en xogo. Agora sábese que o alcol impacta, de xeito negativo, sobre esta comunidade microbiana: «Favorece a disbiosis intestinal, é dicir, a súa alteración. Falta, en certa medida, correlacionar se esa alteración acaba producindo síntomas dixestivos como hinchazón ou problemas no hábito deposicional», explica o experto en Aparello Dixestivo. Todo apunta a un vínculo existente. De feito, existe unha comunicación con outros órganos: «Unha das liñas de investigación que se están desenvolvendo é o efecto do alcol sobre o intestino e o seu microbiota. Observouse que, como consecuencia da bebida, a flora intestinal libera unha serie de compostos ao torrente circulatorio que producen inflamación no fígado», detalla o investigador.
Fígado e páncreas, baixas no laboratorio do corpo
O fígado é o órgano interno máis grande do corpo humano, e coñécese como o laboratorio do organismo. Entre os seus centos de funcións está a de metabolizar as graxas, os hidratos de carbono e as proteínas, producir bilis ou desintoxicar o sangue. É por iso que cando unha persoa bebe alcol, o fígado é o gran protagonista no que a dano refírese. Nun principio, prodúcense unha serie de procesos oxidativos que derivan nun acúmulo de graxa hepática. «Chámase esteatosis e a longo prazo pode desencadear unha inflamación hepática que acabe causando unha cirrosis», explica Roi Ribera. E se isto non se controla, un cancro de fígado.
Pola súa banda, no páncreas, o alcol senta as bases para que se desenvolva unha pancreatitis crónica, «que pode xerar unha insuficiencia pancreática endocrina e exocrina. Esta última, favorece unha mala dixestión dos alimentos, por exemplo», sinala o experto dixestivo. En cambio, se a pancreatitis é aguda, a diferenza da primeira, terá unha manifestación puntual con moita dor.
Pese ao prexuízo, o medicamento considera ao fígado un órgano bastante resistente: «É capaz de soportar inxestas de alcol elevadas na maioría das ocasións», precisa Ribeira. O fígado graxo, a primeira manifestación de pasarse coa bebida, é reversible e «desde o primeiro día que se deixa a bebida, empeza a mellorar». Iso si, unha vez que a cirrosis é avanzada o dano non ten solución.
Existen varias formas para detectar un fígado graxo. En primeiro lugar, as analíticas. «Altéranse determinadas encimas hepáticas, e aí é cando empezamos a avisar aos pacientes. É dicir, se non cambian o seu estilo de vida chegará un momento no que non haxa volta atrás». Despois, están as ecografías, que poden mostrar os efectos do alcol antes incluso que unha análise de sangue. «En calquera tipo de ecografía abdominal obsérvase que o fígado está máis brillante. Isto suxire un acúmulo de graxa», explica Roi Ribera. Ante este primeiro aviso, o paciente só poderá eliminar os factores de risco e mellorar os hábitos protectores para «reverter a situación en cuestión de semanas ou meses», detalla.
Como afecta o alcol ao cerebro?
O cerebro é un dos grandes afectados, «especialmente o dos mozos que está en construción», sinala Santiago Canals. A influencia do alcol pode dividirse en capítulos. En primeiro lugar, a inflamación derivada do consumo desta droga tamén lle acada, chegando a prexudicar de forma crónica. «Ten efectos bioquímicos pola súa toxicidade, pero tamén a nivel da neurotransmisión. O máis importante, se falamos das condutas adictivas no alcol, é que produce a liberación de dopamina no núcleo accumbens. Isto tradúcese nunha recompensa positiva», precisa Canals. Á súa vez, este reforzo, que actúa a longo prazo, perpetúa as condutas que orixinan o consumo desta substancia. É a pixota que se morde a cola.
As drogas, entre elas o alcol, «parasitan» os circuítos neuronais «e causan que as memorias asociadas á súa inxesta considérense boas, e por tanto, volvamos consumilo ata que se converte en algo compulsivo. Chegados a este punto, non existe un control consciente, do cal se encarga a cortiza prefrontal, senón que a conduta se converte nun hábito», engade o experto.
O dano está claro, con todo, pode reverterse? Si, aínda que non de forma inmediata, e moito menos, completamente efectiva. O principal condicionante é a cantidade de alcol que consuma a persoa. «Se é unha inxesta esporádica, o sentimento pracenteiro ficticio que produce a droga estará pero despois recuperarase», responde Santiago Canals. O problema reside, por tanto, naqueles que abusen do alcol. «Ao principio, pode manter unha liberación aumentada de dopamina, pero chega un punto no que o sistema se regula á baixa. É dicir, pasas a un estado hipodopaminérgico». O paciente precisará maior cantidade deste neurotransmisor a medida que pase o tempo, «e en moitos casos traducirase en que xa non queira a dopamina polo efecto de pracer ficticio, senón para cesar os síntomas desagradables».
Precisamente, o laboratorio de Canals non busca resposta aos consumidores esporádicos, senón aos que o inxeren de forma esaxerada. «Pois neles recoñécese o problema. O único que poden facer é non beber, o cal é moi difícil. O risco de recaída é moi alto», expón o experto.
Así, durante a etapa de abstinencia total, o cerebro non acaba de recuperarse ata pasado un bo tempo. «O sistema, como tivo un consumo de alcol constante e extenso, atopa o equilibrio nun estado distinto ao normal». Forma parte de adaptación. É dicir, «non pode acadar o estado de equilibrio orixinal, polo que ten tendencia a quedarse nun patolóxico ou drogodependente», explica. Nun estudo en humanos e animais, realizado no 2019, observaron que «no momento de parar o consumo de alcol non se paraliza o dano nin se ve unha recuperación, senón que o prexuízo segue progresando», detalla. Todo isto ten que ver coa relación entre o cerebro e o resto do corpo. Canto tempo debería transcorrer para que o dano se deteña? «Polo menos, seis semanas. Pero poden ser máis», conclúe.
