A maior parte das cirrosis diagnosticadas esconden un consumo de alcol excesivo, é só un dos perigos dunha droga que segue contando con moita permisividade social
06 may 2023 . Actualizado á 19:03 h.Quen non oíu algunha vez esa soada frase do frontman de The Doors...
«O día que lin que o alcol era malo para a saúde deixei de ler», Jim Morrison
Agardemos que o lector non tome o mesmo camiño que Jim Morrison ante este artigo e déixese mergullar desde un punto de vista científico nun tema tan arraigado na nosa contorna como é o consumo de alcol. Hoxe en día, este hábito, do mesmo xeito que séculos atrás, aínda goza dunha aceptación e permisividade social que parecen lonxe de cambiar a curto prazo. Tampouco é o obxectivo deste texto, senón achegar os coñecementos que hai ata a data sobre como actúa esta substancia, especialmente sobre un dos nosos órganos vitais: o fígado.
O primeiro que debemos diferenciar é o termo popularmente coñecido como alcoholismo (a dependencia desde a esfera psicolóxica e física e que condiciona o carácter e a nosa vida diaria pola necesidade e falta de control sobre a inxesta) do consumo excesivo de alcol, que se refire e busca establecer os límites nos que esta substancia pode provocar un dano significativo a longo prazo sobre o noso organismo. Haia unha dependencia ao mesmo ou non. Como veremos a continuación, lamento informar que moitos lectores comprobarán que superan os límites con asiduidade.
É coñecido que o alcol pode provocarnos dano de diversas formas, xa sexa aumentado o risco de cancros -como o de mama, boca, páncreas ou esófago-, hipertensión arterial, desordes psiquiátricas ou os provocados por accidentes na vida cotiá por culpa de estar baixo os efectos desta substancia. Por non mencionar, entre outras cousas, o escaso valor nutricional que proporciona. Con todo, unhas das afeccións máis coñecidas e estudadas son as que provoca sobre o fígado.
Como actúa o alcol no fígado?
A non moitos escaparalles que o fígado é un dos principais sufridores do abuso de alcol, e non son poucos os que se regocijan de ter un fígado como un carballo tras unha analítica satisfactoria a pesar dos excesos cometidos. Con todo, a realidade é que as alteracións analíticas poden aparecer cando xa estamos ante unha afectación hepática avanzada, pasando desapercibido ata ese momento o desgaste continuo ao que se foi sometendo o noso fígado.
Inicialmente, o que ocorre son unha serie de «procesos oxidativos» que desembocan nun acúmulo de graxa hepática. Moitos escoitarían o termo de esteatosis ou fígado graxo. Cando isto ocorre (xeralmente a partir dos dous anos de consumo excesivo, aínda que pode ser moi variable), non adoita haber alteracións analíticas relevantes nin síntomas que nos limiten a calidade de vida, unicamente podería detectarse, por exemplo, nunha ecografía un fígado máis brillante do habitual propio do acúmulo de graxa. Un cesamento do consumo de alcol neste punto reverterá, na maioría dos casos, o dano producido. Con todo, esta situación mantida no tempo pode dexenerar nunha serie de cambios inflamatorios que vaian danando ao noso fígado ata poder evolucionar á temible cirrosis hepática, unha situación case nunca reversible, ou incluso a un cancro de fígado.
Pero, canto é beber moito?
O consumo de alcol supón, de forma directa ou indirecta, unha das causas de morte máis frecuentes a nivel mundial. En España, é a principal causa para acabar padecendo cirrosis. Está demostrado que, a máis consumo de alcol, máis risco de cirrosis, pero, a partir de que cifra se abre a veda? A partir de canta cantidade aumenta significativamente o risco?
As guías médicas europeas e americanas coinciden en pór este límite ao redor dos 20-30 g de alcol diarios para os homes e 10-20 g para as mulleres. Tendo en conta que unha unidade de alcol estándar (UBE) -é dicir, unha cervexa de 33 cl, un vaso de viño de 15cl, ou o equivalente a un chopo dunha bebida destilada (ron, xenebra, whisky..)- posúe entre 10 e 13 g de alcol, concluímos que a partir de 2-3 unidades de alcol diarias en homes e 1-2 unidades en mulleres increméntase significativamente o risco de dano hepático.
Pero se tanta xente bebe excesivamente, por que non son todos cirróticos?
O certo é que no noso país se estima que, polo menos, entre un 30-40% da poboación supera as cifras de consumo mencionadas. Unha porcentaxe que, lonxe de diminuír, está a se incrementar progresivamente, especialmente entre os mozos. Con todo, afortunadamente o número de cirróticos é moi inferior a estas cifras. Isto explícase porque, ademais de precisar un tempo de exposición ao alcol bastante prolongado (polo menos entre 10 e 15 anos), tamén inflúen notablemente unha serie de factores xenéticos ou adquiridos -como o consumo de tabaco, a nutrición ou a presenza doutras enfermidades- que predispondrán a que algunhas persoas desenvolvan cirrosis e outras non. Explicado como nun xogo de naipes, beber moito nos dá mellores posibilidades para acabar padecendo cirrosis, pero necesitamos que o resto de cartas acompáñennos para que acabe sucedendo.
Por que o alcol afecta máis as mulleres?
Sinalabamos que a cantidade de alcol que se considera excesiva é menor para as mulleres que para os homes, de tal forma que, a igual cantidade de consumo, ten máis posibilidades de dano hepático ? así como dos síntomas propios dunha borracheira- unha muller que un home. A hipótese mais aceptada para explicar isto é que as mulleres xeran en menor cantidade dunha encima chamada acetaldehido-deshidrogenasa, que é a encargada de metabolizar o alcol cando está no seu punto máis daniño para o noso organismo cara a unha forma menos agresiva. Basicamente, poderiamos dicir que teñen menos capacidade de defensa.
É mellor beber viño ou cervexa que outras bebidas alcohólicas?
Todos escoitamos algunha vez a expresión «unha copa de viño ao día non fai dano», especialmente a raíz de publicacións científicas que sinalaban que o viño tinto en pequenas cantidades podería ter propiedades protectoras cardiovasculares, algo que hoxe en día está en dúbida. Con todo, cando facemos un uso excesivo do alcol, o noso fígado non diferenza entre bebidas fermentadas (cervexa, viño) e destiladas (xenebra, whisky, ron, vodka...), senón que atende unicamente á cantidade inxerida. Aínda que é certo que hai poucos estudos que comparen o dano producido entre as diferentes bebidas dada a dificultade para levalas a cabo (e que na maioría non atopan diferenzas), algún estudo si sinala que, en cantidades baixas, quizais o viño podería ser algo menos prexudicial para o noso fígado que o resto de bebidas, pero non son conclusións robustas e requírese de máis investigación.
E se só me emborracho unha vez á semana e o resto da semana non bebo?
O concepto de «atracón» ou de inxesta ocasional de gran cantidade, é coñecido no mundo científico anglosaxón como «binge drinking». Clasicamente considerábase que o patrón de bebida dos países do norte de Europa consistía en beber puntualmente moita cantidade en pouco tempo e bebidas de alta gradación, a diferenza do estilo de consumo mediterráneo, xeralmente de forma máis pausada, con bebidas de menor gradación, pero cunha maior frecuencia que os nosos veciños do norte. Aínda que ningunha é boa, varios estudos sinalan que podería ser máis prexudicial o patrón de bebida episódico que aqueles que beben todos os días ao redor do límite do que sinalabamos como excesivo. É dicir, que podería ser peor «collerse unha borracheira» de fin de semana, que unha inxesta diaria de dúas ou tres unidades de alcol. De feito, as guías médicas americanas xa consideran como consumo excesivo o feito de beber un só día á semana máis de cinco bebidas en homes, ou de catro en mulleres, especialmente se se fai en menos de dúas ou tres horas.
Para finalizar, na fabulosa e recente comedia dramática «Outra Rolda», catro profesores deciden comezar a consumir unha pequena dose diaria de alcol baseados na hipótese dun filósofo que defende que o ser humano nace cun déficit de alcol en sangue do 0'05%, impedindo deste xeito dar o mellor dun mesmo e lograr unha vida plena e produtiva.
Sen desvelar nada, nin entrando na reflexión vital que esconde, ao longo do filme váisenos mostrando como un mesmo patrón de conduta vai condicionando de forma diferente a vida dos protagonistas, aínda que, cando o exceso cobra protagonismo, as consecuencias comezan a ser similares. E con isto poderiamos facer un paralelismo de como afecta o alcol ao fígado, xa que aínda que hai moitos factores que influirán de xeito distinto en cada individuo, o consumo excesivo e prolongado proporcionará moitas papeletas para que o desenlace sexa o mesmo.
E por suposto, non hai ningunha teoría que suxira unha falta de alcol para o noso fígado .
Conclusións:
Alcoholismo: Dependencia desde unha esfera psicolóxica asociada á perda do control sobre o consumo de alcol.
Consumo prexudicial de alcol: Cantidade a partir da cal aumenta significativamente o dano para o noso organismo. Definido como a partir de 2-3 unidades de alcol diarias en homes e 1-2 unidades en mulleres.
A afectación do fígado é unha das consecuencias principais do consumo de alcol, aínda que inicialmente o dano é reversible, un consumo elevado e prolongado pode acabar desencadeando cirrosis hepática.
Aínda que o factor principal é a cantidade de alcol consumida, para o desenvolvemento de cirrosis inflúen factores xenéticos e adquiridos
O consumo prexudicial de alcol afecta máis as mulleres xa que teñen menor cantidade de alcol-deshidrogenasa, encima encargada de metabolizar o alcol.
En cantidades elevadas de consumo, non hai diferenzas entre as diferentes bebidas alcohólicas á hora de causar dano hepática, aínda que a cantidades baixas quizá o viño é menos prexudicial.
O consumo en forma de atracón, consumindo gran cantidade de alcol en pouco tempo pode ser especialmente prexudicial para o noso fígado.
