Jesús Vega, psicólogo: «Vexo moito en consulta a filofobia, o medo para namorarse e a iniciar unha relación de parella»

Un traballo estable, ser produtivo nel, parella, unha casa e fillos. «A sociedade non deixa de impornos cousas, nunca parece ser suficiente, e se non cumprimos coas súas expectativas podémonos chegar a sentir fracasados». Son palabras de Jesús Vega, psicólogo sanitario especializado en na terapia de aceptación e compromiso e na terapia dialéctico-conductual. Acaba de publicar Eu tampouco podo con todo (Desclée de Brouwer, 2024), unha guía para coidar e priorizar a saúde mental. 

—Nun libro sobre «non poder con todo», empezas explicando os tipos de apego. Que teñen que ver?

—O apego é o vínculo afectivo que establecemos cos nosos coidadores principais, xeralmente os pais, na infancia. Ao final, este acaba afectando de forma significativa na idade adulta. Se os nosos pais non atenderon as nosas necesidades emocionais pódenos afectar en forma de dependencia emocional. Consiste basicamente en que a persoa non é capaz de romper unha relación, a pesar de que lle causa malestar psicolóxico significativo. Se na nosa infancia sempre tivemos uns pais que sempre discutían, con conflitos violentos entre eles, pode ser máis probable que eu, na idade adulta, tenda a buscar relacións sentimentais de parella que me acheguen ese estrés, ese sufrimento, dor, porque é o que me resulta familiar. Por iso é importante que analicemos cal foi o noso tipo de apego na infancia, porque nos vai a permitir ser conscientes e evitar que se repitan eses patróns. O obxectivo é evitar esas relacións disfuncionais na idade adulta. 

—Se vivín ese tipo de apego, pódese remediar?

—Exacto, claro que se pode. Os apegos non son irreversibles. Acudindo a un profesional da saúde mental, pódese traballar. Se imos a un psicólogo, que me achegue esa experiencia emocional correctiva, ese espazo no que poida comunicarme e expresar como síntome; do mesmo xeito que se no meu adultez atópome con persoas que teñen un apego seguro, pódenmo transmitir a través do vínculo. Se nos escoita, valida, apoia, tamén podemos pasar dun apego ansioso a un seguro. Tamén pode ocorrer ao contrario. Podemos ter unha infancia na que os nosos pais nos han coidado, atenderon as nosas necesidades e foi unha infancia feliz e en cambio, na adolescencia, sufrir bullying no instituto. Ao final, iso xérame ese apego inseguro. O apego non é estático.

—Como de frecuente é que as relacións tóxicas déanse con persoas que temos moi preto?

—É un tema que salgue moito en consulta porque aquelas persoas coas que pasamos máis tempo e convivimos, son as que máis nos afectan nas nosas emocións e o día a día. Ao final, os mandatos sociais, as mensaxes que nos transmite a sociedade adoitan ser que na familia todo hai que perdoalo. Transmítennos a mensaxe de que, pase o que pase na familia, teño que aguantar o que sexa.

—E non deberiamos?

—Non. Témonos que protexer dentro do ámbito da familia. Se estamos a sufrir violencia, xa sexa física ou psicolóxica, temos que porlle límites a iso. Aínda que haxamos interiorizado esas mensaxes, non sempre é así.

—Que é a filofobia?

—Consiste nese medo para namorarse e a iniciar unha relación de parella. Ao final, unha relación sentimental na adolescencia caracterizada por esa posesión, ese control, eses celos patolóxicos, pódenme facer moito dano e sufrir esa filofobia. Incluso se na miña infancia hei visto que a relación dos meus pais foi moi tormentosa, de discusións, relaciono as relacións de parella con ese sufrimento porque aprendín que o amor implica dor desde a miña infancia. Por iso pode xurdir esa filofobia. 

Así é a terapia de parella desde dentro: «Entendín que é unha perda de tempo querer que el pense como eu»

Cinthya Martínez

—Como de frecuente é sufrila?

—Eu véxoo moitas veces en consulta, persoas que sofren moito cando están a empezar a coñecer a alguén. Teñen medo a que volvan aparecer as pantasmas do pasado, tenden a xeneralizar. Se anteriormente me fixeron dano, é probable que me volva a ocorrer. Reticencias a abrirse, a dar o paso de coñecer a esa persoa, incluso moitas veces, de xeito inconsciente, buscan todos os fallos que teña para distanciarse e evitala. É un fenómeno que é máis común do que parece. Do mesmo xeito que o tema dos celos patolóxicos.

—En que consisten?

—Se tivemos relacións previas onde nos foron infieis e enganáronnos, logo aínda que empezos a coñecer a unha persoa que non dá indicios de absolutamente nada diso, esa historia do pasado actívase e limítame á hora de relacionarme coa miña parella, no momento actual. 

—Cales son os sinais que nos pode mandar o noso corpo de que estamos queimados no traballo? Máis coñecido como síndrome de burnout. 

—Hai que estar moi pendentes de atender o noso corpo, ao que nos está dicindo. Esas posibles dores de cabeza, estómago, musculares, ou outros síntomas físicos que nos parecen estraños, non sabemos a que débense. Poden estar na raíz deste problema. O malestar psicolóxico, se non o atendemos, pódese expresar a través do noso corpo con somatizacións.

—Dores aos que non lle temos explicación. 

—Si, dores que parece que son inexplicables, pero evidentemente teñen un sentido. Tamén temos que ter en conta os nosos hábitos de soño, se se viron modificados. Estamos constantemente preocupados por temas do traballo, se imos chegar a cumprir todas as funcións que nos mandaron. Tamén se nos custa moito ir: arrástrome para ir ao traballo e teño moitas dificultades para atender e concentrarme unha vez que estou alí. Iso tamén hai que telo en conta. Sentimos que nos falta enerxía, motivación para ser produtivo. Todo iso hai que consideralo. Saímos do traballo e cústanos desconectar, ese tamén pode ser un signo de que algo non vai ben.

—Falamos desa parte que recae en nós, pero pode non ser doado saír de aí. 

—Vivimos nun sistema enfermo que nos ensina desde pequenos que temos que producir. É coma se estivésemos nun videoxogo pasando fase por fase. Teño que pasar do instituto á universidade, desta a traballos precarios para gañar experiencia, para logo ter un traballo mellor que resulta igual de precario. Vivimos nunhas condicións laborais moi tóxicas e nocivas para a nosa saúde física e mental. O sistema encárgase de facernos crer que somos robots cuxa función é producir e máis producir. Ese perfeccionismo excesivo que nos impón a sociedade, esa esixencia desmesurada, a interiorizamos e facémola nosa. Xa son eu mesmo o que empeza a dar o cento por cento de min. 

Síndrome de burnout, cando o traballo nos provoca inquedanza, tristeza e ata fallos de memoria

Laura Miyara

—No libro falas do trastorno de inquedanza xeneralizado. Cal é o primeiro paso para saír do bucle?

—É importante identificar cando a preocupación está a ser útil e cando non, porque temos que ver que depende de min e que non. Esa é a principal pregunta que temos que facernos, porque a preocupación adaptativa, a que é funcional, é aquela na que eu lle dou voltas a algo, o tempo xusto e necesario para logo levarme a ocupar. É un paso previo de planificación de solución de problemas, para logo levar a cabo a acción e logo ocuparme en resolver iso. É importante telo en conta porque se empezamos a rumiar case todos os días, o único que vou conseguir é que me vou a quedar nese estado de rumiación que non resulta útil.

—E se non resulta útil esa preocupación?

—Unha das cousas que podemos facer é a difusión cognitiva, unha técnica que se utiliza moito na terapia de aceptación e compromiso e que se basea, basicamente, en tomar unha serie de estratexias para tomar distancia deses pensamentos. É normal que aparezan, pero temos que intentar que os pensamentos negativos ou desagradables, distanciarnos deles. Aparece, pero non me engancho, intento velo como un simple pensamento e eu dirixirme ao que é importante na miña vida e aos meus valores.

—Invitas a dar un golpe sobre a mesa para priorizarnos a nós mesmos. 

—Quizais estamos nesa roda de hámster, centrados na produción absoluta e as necesidades dos demais, co rol de salvador, e non centrándonos a nós mesmos. Non temos en conta as nosas necesidades. Con este libro o que pretendo é que a persoa tome conciencia de que as súas necesidades son importantes e de que temos que priorizarnos por amais dun traballo tóxico, relaciones disfuncións e as expectativas que hai sobre nós. Temos que ternos en conta, autocuidarnos e saber que necesita o noso corpo.

---

---