A peculiaridades demográficas de Galicia teñen que pesar no próximo sistema de financiamento para as comunidades anunciado polo Goberno
04 dic 2023 . Actualizado ás 23:41 h.Hai un dato que resume a peculiaridade de Galicia fronte ao resto do país: das case 62.000 entidades de poboación que hai en España, practicamente a metade están nesta comunidade, a pesar de ocupar o 5,8 % do territorio estatal. E todas, salvo 1.895 aldeas, están habitadas. Isto implica un enorme esforzo das Administracións por chegar a cada veciño. Non só en transporte, senón na prestación de servizos. A dispersión de poboación provoca que en Galicia existan 147,3 centros de saúde por cada millón de habitantes, fronte aos 58,4 de media en España, ou 453 escolas e institutos públicos por cada 100.000 alumnos, 120 por amais do habitual. En total, os servizos económicos da Xunta estiman que este fenómeno demográfico, só atendendo ao ámbito sanitario e educativo, costa anualmente 400 millóns de euros, 100 máis ao incluír dependencia ou transporte escolar.
Hai outra variable a ter en conta, unha que comparte con outros territorios do noroeste peninsular: o envellecemento. O 26,1 % da poboación supera os 65 anos, seis puntos por amais da media, e a proxección no 2032 é que esa porcentaxe supere o 31 %. A elevada media de idade dos galegos implica un sobrecusto en atención primaria e especializada, servizos hospitalarios e gasto farmacéutico que o Goberno galego estima en 400 millóns de euros.
Con esas dúas variables, Galicia fai fronte a un desembolso de 900 millóns de euros ao ano para custear o impacto do envellecemento e a dispersión da súa poboación.
Faino co sistema de financiamento autonómico caducado desde o 2014, e tras varios anuncios desde o Goberno central prometendo, sen chegar a materializalo, que abordaría a súa reforma. O último en facelo foi o propio presidente, Pedro Sánchez, que nunha entrevista en TVE manifestou a semana pasada que buscará coas comunidades un novo sistema que siga «criterios obxectivos» en termos de poboación axustada, para evitar críticas dos Gobernos autonómicos.
Hai dous anos, o Ministerio de Facenda fixo por un fin unha proposta ás comunidades autónomas con indicadores «máis robustos, detallados e realistas» para fixar a distribución do gasto a partir de dúas variables correctoras: as de carácter demográfico e as xeográficas, como a densidade de poboación. Pero a Xunta alegou un mes despois, ao entender que o novo cálculo non consideraba o custo real da dispersión e o envellecemento.
Segundo un estudo posterior do centro de estudos Fedea, a proposta de Facenda aumentaría «moi apreciablemente» as necesidades de gasto atribuídas a Estremadura (un 8,6 % máis) e Aragón (un 7 % máis) e reduciría principalmente as de Canarias (perdería un 3 %) e Galicia (cedería outro 2,7), as dúas grandes prexudicadas. A reforma do financiamento autonómico non se volveu a abordar desde entón.
A postura do Goberno galego é que o novo sistema «sexa froito dun consenso multilateral» no Consello de Política Fiscal e Financeira, sen convocar desde hai ano e medio como consecuencia do ciclo electoral. «Hai que sentarse e falar entre todos, ningún imos conseguir o 100 % do que queremos, salvo os que negocian pola porta de atrás con Sánchez», denunciou esta semana o presidente da Xunta, Alfonso Rueda.
E con esa «porta de atrás» refírese á condonación parcial da débeda que expón o Goberno, algo que, segundo Facenda, «non resolve ningún problema» ás comunidades, xa que entende que as moi endebedadas terán que seguir acudindo ao FLA para financiarse. «A reforma urxente é a do sistema de financiamento autonómico», subliñan.
A Xunta expón un sistema con maior autonomía e que compense posibles prexuízos
O Goberno galego traslada que o actual sistema, «con correccións», pode funcionar sen necesidade dunha reforma total. Advirte de que nesas modificacións deben primar principios como a cláusula statu quo, que garanta que ningunha comunidade vaia a recibir menos recursos dos que percibía, e o de lealdade institucional, de forma que as autonomías gocen de compensacións fiscais se a Administración do Estado ocasiona un prexuízo contra elas. Do total da débeda de Galicia, por exemplo, só un 25 % é co Estado, mentres que en Cataluña ascende ao 85.
Desde Facenda lembran que a comunidade conta cos dous factores de custo —envellecemento e dispersión— que máis a penalizan fronte ao resto de autonomías. Así é o modelo de financiamento que expón ao Goberno:
Suficiencia
Máis recursos. As autonomías encárganse de prestar os servizos básicos de educación, sanidade e dependencia, pero Facenda di que o novo sistema afecte o total de competencias homoxéneas. Ademais, as comunidades tiveron que asumir cos seus recursos a maior parte do gasto en dependencia, o que conduce a que o modelo actual as infrafinancie.
Poboación
Necesidades de gasto. Facenda apunta que o eixo do modelo de financiamento debe pivotar sobre as necesidades de gasto, e non sobre a capacidade fiscal, xa que se debe garantir que todos os cidadáns accedan aos servizos públicos en condicións de igualdade a igual esforzo fiscal, con independencia de onde residan.
Reclama que a variable de repartición dos recursos vire en relación á poboación, pero que esta se corrixa por factores de custo para reflectir o distinto gasto na prestación dos servizos en cada territorio.
Corresponsabilidade
Maior autonomía fiscal. As comunidades deben desenvolver a súa propia política fiscal, facéndose responsables do seu impacto na súa capacidade de gasto e participando na xestión dos tributos cedidos. Isto conduciría a implantar medidas tributarias máis acordes ás preferencias dos cidadáns, explica Facenda. A Xunta tamén expón revisar ao mesmo tempo o financiamento local.