Galicia, ante o desafío de non quedar descolgada: os sete retos da lexislatura
GALICIA
O novo Gobierno ten sobre a mesa deberes craves para a comunidade que non pode aparcar, desde o financiamento ata as comunicacións
15 feb 2024 . Actualizado á 21:40 h.Decembro arrinca co Goberno de España en plenas funcións, despois de practicamente cinco meses de parálises poselectoral. Empeza unha lexislatura na que Galicia ten que xogar un papel crave porque ten diante unha serie de desafíos que competen directamente ao Estado. Nun momento de tensións polos pactos territoriais, a comunidade ten que vixiar por que se reforce a súa posición ante estes sete retos de lexislatura que identificou La Voz.
1 Unha achega do Estado xusta que dea resposta á singularidade
Todo empeza no diñeiro. Será, despois de dúas lexislaturas nas que PP e PSOE foron incapaces de abordalo, o momento de revisar o financiamento autonómico. Ese cambio é o que pode rachar as costuras das comunidades durante os próximos exercicios, polos criterios que se fixen para as achegas económicas do Estado. Cataluña reclama poder xestionar todos os seus ingresos, as comunidades do Levante, Madrid e o sur manteñen a súa presión para que se atenda exclusivamente o criterio de poboación, e o noroeste ten que pelexar por que se recoñezan outras variables. Principalmente, o custo que ten manter uns servizos públicos de calidade nun territorio como o galego, no que o custo por habitante é moito máis elevado pola súa dispersión. E no que o envellecemento terá un impacto maior para a sanidade, a dependencia e os servizos sociais. No ano 2032, case a metade da poboación galega terá máis de 54 anos (o 49,8%), mentres que no total de comunidades de réxime común quedará no 42,2%. Iso debe ter o seu reflexo nun tratamento diferenciado, máis aló de afinidades políticas.
Hai outro elemento que ha de contemplarse na relación económica entre Galicia e o Estado. A comunidade foi referente en cumprimento en disciplina fiscal, axustándose ás indicacións marcadas polo Goberno —do PP e do PSOE— en déficit das súas contas, e cun dos cocientes de débeda por PIB máis baixos de España: menos dun 18%, fronte ao 30% de Cataluña ou Murcia. A débeda por habitante está en 4.500 euros, que contrastan cos 10.000 de Cataluña ou Valencia, ou os 7.500 de Castela-A Mancha. Tampouco tivo que recorrer a financiamento do Estado (o FLA).
Ese cumprimento e esas particularidades —dispersión e demografía— nun escenario de quitas pactadas polo Goberno cos partidos nacionalistas, non pode implicar un trato discriminatorio.
2 A segunda fase da modernización ferroviaria
A chegada do AVE a Ourense hai dous anos supuxo a culminación da primeira fase da modernización ferroviaria de Galicia, que comezou coa posta en servizo do eixo atlántico na súa totalidade no 2015. Esta lexislatura iniciarase coa agardada chegada dos trens Avril no primeiro trimestre do 2024, o que suporá a extensión dos tempos da alta velocidade ás cidades da dorsal atlántica galega. A circulación destes trens será un primeiro paso para mellorar os servizos ferroviarios, un obxectivo que debe ser clave esta lexislatura para acabar coas continuas incidencias e atrasos no eixo atlántico. Nun contexto no que os abonos gratuítos seguirán vixentes durante todo o 2024, o Goberno comprometeuse a liquidar esta falta de fiabilidade que afecta á vida diaria de moitos usuarios, que dependen do bo funcionamento do servizo ferroviario para atender as súas obrigacións laborais ou académicas.
Este é o obxectivo urxente da lexislatura que acaba de empezar. Pero tamén é necesario mirar cara ao futuro, unha vez constatado o éxito indiscutible do ferrocarril en Galicia cando ofrece tempos competitivos e fiabilidade. Aproveitando a reforma do regulamento das redes transeuropeas, abrirase unha fiestra de financiamento que debe aproveitarse para que Portugal e España afronten sen titubeos unha conexión ferroviaria de altas prestacións entre Porto e Vigo, que sirva para vertebrar a eurorrexión e as intensas relacións económicas a ambos os dous lados da fronteira. Esa procura da coherencia do eixo atlántico debe levar á súa culminación tamén no norte, coa mellora do eixo ferroviario decimonónico que une A Coruña e Ferrol. A cidade naval quedará como a urbe galega máis illada da rede ferroviaria de alta velocidade, pois é posible que Lugo inaugure nesta lexislatura unha conexión reformada e con máis pretaciones que mellorará os seus tempos de viaxe con Ourense e, por tanto, co principal nó de comunicacións da nova rede ferroviaria.
Tamén será necesario afrontar a equiparación da liña de alta velocidade galega cos principais corredores españois, eliminando os pescozos de botella en vía única e culminando a variante exterior de Ourense, sobre a que ultimamente xurdiron algunhas dúbidas. Esta lexislatura ten que dar o impulso definitivo ao corredor atlántico de mercancías, co seu Plan Director, para mellorar os tramos de rede convencional que apenas recibiron investimentos nos últimos anos. Tamén deberá aclararse o futuro da conexión directa de alta velocidade con Pontevedra e Vigo vía Cerdedo, un proxecto que en realidade leva vinte anos conxelado e que ningún Goberno mostrou interese por reactivar.
3 Acabar a rede básica de autovías e mellorar a súa conservación
Os fondos Next Generation da UE que se aprobaron para facer fronte ás consecuencias da pandemia apostaron netamente polo ferrocarril para seguir os preceptos do Pacto Verde europeo, que sitúa ao tren como eixo da mobilidade na Unión. O investimento en estradas queda por tanto relegada a nivel comunitario, e a dispoñibilidade orzamentaria de países como España está moi limitada: as necesidades de conservación absorben moitos recursos e, a pesar disto, autovías galegas como a A-6 e a A-52 presentan un estado deplorable do firme ou sofren colapsos inéditos, como o do viaduto de Ou Castro, que non volverá á normalidade ata o verán do 2024 se se cumpren as previsións. É necesario acometer un ambicioso plan de conservación que garanta a seguridade nos principais accesos a Galicia. Déronse algúns pasos, pero é necesario afrontar a situación cunha formulación global. Nos últimos anos, debido precisamente á carestía orzamentaria dos departamentos que xestionan as estradas estatais, as autovías comprometidas hai vinte anos aínda están en obras ou en proxecto. É imprescindible rematar os dous últimos tramos da autovía Lugo-Santiago, unha conexión necesaria nun traxecto no que non existe alternativa ferroviaria.
Tamén hai que atender a comarcas que quedaron desconectadas das vías de alta capacidade, como A Mariña, un territorio no que o Ministerio de Transportes non avanzou coa A-74, pero tampouco a Xunta co corredor norte cara a Ferrol.
Tamén é necesario implementar unha solución para a anomalía que supón que a A-52 non conecte directamente con Vigo. A A-55 é unha vía colapsada polo tráfico e cun trazado infernal que explica a súa altísima sinistralidade, e a alternativa é onerosa porque esixe a construción dun gran túnel. Pero trátase sen dúbida dun proxecto que se xustifica para desafogar unha zona moi saturada de vehículos e avanzar na seguridade viaria para rematar cunha dramática lista de accidentes.
4 Un pacto para sacar adiante a lei do litoral
O pasado 6 de xullo, o Parlamento de Galicia aprobou a lei do litoral, co apoio do PP e a abstención da oposición. Ese un texto crave para o desenvolvemento da costa na comunidade española con máis quilómetros de litoral, e que permitiría, segundo a Xunta, completar o autogoberno sobre a costa, reforzar a seguridade xurídica das empresas do sector mar-industria e avanzar na preservación do medio ambiente. O texto avanzou na súa tramitación a pesar de que o Goberno central advertiu que a nova normativa invadía competencias estatais que están recollidas na Constitución.
Esa advertencia traduciuse o 10 de outubro nun recurso do Executivo de Pedro Sánchez ante o Tribunal Constitucional, co fin de «velar e defender o cumprimento» da Carta Magna «en todo o territorio, tamén en Galicia». E o tribunal, a pedimento do Gobierno, deixou en suspenso a aplicación dos artigos impugnados. En España hai catro comunidades que xa xestionan a súa costa: Cataluña, Baleares, Andalucía e Canarias. Todas elas reformaron o seu estatuto de autonomía, cousa que non fixo Galicia. Pero o PSOE, no pacto co PNV para a investidura de Pedro Sánchez, comprometeuse a transferir esa competencia ao País Vasco, aínda que o artigo referente á costa do seu estatuto é igual que o de Galicia. Exactamente a mesma redacción. A resolución deste conflito no Constitucional pode levar anos, un tempo perdido de parálise e inseguridade que obriga a que Xunta e Estado busquen unha vía de entedimiento, un pacto polo litoral.
Reindustrializar para pasar xa das palabras aos feitos
En materia económica, o Executivo de Pedro Sánchez tamén ten importantes retos que salvar na comunidade. A defensa da industria como un sector con gran repercusión económica e impacto sobre o emprego estable e de calidade foi un dos mantras da anterior lexislatura, e en Galicia a marxe de actuación e os focos son moi claros.
5 Altri, Stellantis, Sentury, Maersk: millóns de euros de investimento están á espera
Van xa máis de dous anos desde que comezaron a chegar os fondos europeos do programa de recuperación da pandemia, e entre o enredo burocrático dos PERTE (proxectos estratéxicos para a recuperación e transformación económica, a través dos que se canaliza a repartición de fondos) e a falta de apoio explícito do Gobierno, que ostenta todas as competencias do proceso de repartición, están a porse en perigo investimentos por valor de máis de 2.000 millóns. A multinacional papeleira Altri, de orixe portuguesa, viuse obrigada a atrasar a aprobación do seu proxecto máis ambicioso: a construción da maior fábrica de fibra téxtil de orixe forestal de Europa, en Palas de Rei (Lugo), cun investimento de 800 millóns de euros. Stellantis Vigo agarda a adxudicación de fondos do PERTE VEC para despexar o seu futuro e consguir que a multinacional execute un investimento de máis de 600 millóns. O grupo chinés Sentury Tyre elixiu As Pontes para construír unha fábrica de pneumáticos, cun investimento de 522 millóns que creará 750 empregos. A súa localización, nos terreos de Endesa, neutralizará o impacto sufrido na comarca pola desindustrialización.
Á espera de fondos e de avances na tramitación atópase tamén a naviera danesa Maersk. A súa, con 900 millóns de euros, é a maior dos investimentos planificados en Galicia vinculada á descarbonización e á axuda europea. E preocupa que a compaña dese prioridade a un proxecto xemelgo en Huelva que anunciaron ao mesmo tempo que o galego.
6 Regular a eólica mariña e impulsar infraestruturas enerxéticas
En materia enerxética, ademais de acompañar o proceso de transición que afecta de cheo a dúas zonas da comunidade —a dAs Pontes e Cerceda— tras o peche das súas centrais térmicas, o Executivo ten amais da mesa unha encomenda na que Galicia xoga moito: o lanzamento definitivo do sector da eólica mariña. Cun recurso eólico de primeiro nivel e unha industria de fabricación de cimentacións de referencia en Europa, a comunidade aspira a desenvolver os primeiros parques e a xerar 8.000 novos empregos nos próximos anos. O Goberno anunciou que antes de que remate o ano sairá a exposición pública o novo marco normativo que regulará o sector, co fin de que os primeiros concursos para a adxudicación das capacidades dos parques poidan efectuarse no 2024.
Doutra banda, o desenvolvemento de novas infraestruturas eléctricas é outro dos desafíos que a administración central terá que resolver para garantir que as novas industrias planeadas neste territorio teñan a subministración necesaria para acometer os seus procesos produtivos. A planificación de novas subestacións é urxente para despexar dúbidas a eses investidores.
7 Rebaixa do IVE da carne e o peixe
O sector primario galego leva meses reivindicando que a carne e peixe sexan incluídos entre os alimentos aos que o Goberno aplicou unha rebaixa do IVE para conter a inflación na cesta da compra. Din que iso axudaría a un sector castigado por unha subida de custos de produción á que se unen as consecuencias de fenómenos como a seca ou agora as choivas que están a afogar o marisco nas rías galegas. De feito, a publicación dun real decreto de axudas para o marisqueo a pé é outra das demandas que fixeron a Luis Planas desde Galicia. E desde o sector do mar tamén se pide que haxa un PERTE para a transformación de produtos pesqueiros ou investimentos para renovar a flota e para investigación en enerxías alternativas.
No campo están preocupados pola irrupción da Enfermidade Hemorráxica epizoótica (EHE), que sobre todo está a causar perdas elevadas aos produtores lácteos. Desde Medio Rural piden ao Ministerio de Agricultura que coordine unha estratexia nacional para facer fronte á patoloxía, á vez que coordine os traballos de investigación e produción dunha vacina. E tamén queren que se modifiquen os ecorregímenes da política agraria común (PAC) para que estes se axusten á realidade das granxas galegas.
Información elaborada por R. Santamarta, P. González, X. Gago, Manoli Sío Dopeso, Beatriz Couce e María Cedrón.