Radiografía do estado das 18 rías galegas

Conforman un ecosistema tan exclusivo no mundo e aínda hoxe se discute sobre a súa xénese. Estuarios, baías, illas, praias, calas e enseadas diferéncianse entre si, con todo, son tamén moi distintos ás rías, os 18 vales alagados polo mar que percorren Galicia ao longo de toda a súa costa, desde a de Vigo á de Ribadeo, compartida xa con Asturias. Os problemas ambientais están presentes na maioría delas. Esta é a radiografía que as delegacións de La Voz levaron a cabo para evidenciar a necesidade dunha maior protección para estes singularidades accidentes xeográficos que, ademais, son un de os  maiores potenciais de Galicia. 

RÍA DE VIGO 

A ría de Vigo é unha das máis longas de Galicia ao acadar 33 quilómetros de lonxitude. Soporta sobre a súa costa a maior superficie poboada das 18 rías galegas (484 quilómetros cadrados) e con ela o maior volume residencial tamén con practicamente medio millón de habitantes só nos concellos que dan directamente ao seu litoral. Acada profundidades de 55 metros no seu centro e a auga tarda en renovarse por completo 13 días. Conta con explotación de 540 bateas, tres granxas mariñas, dous criadeiros e 17 cetarias.

As illas Cíes, a enseada da Ramallosa (Nigrán), a enseada de San Simón (Redondela), a Costa dá Vea (Cangas) e as illas Ronseis (Nigrán) son as súas zonas de maior valor ecolóxico, integradas todas dentro da Rede Natura 2000.

A súa contorna rexistra unha mestura de usos urbano, industrial, construción naval, marisqueo, turismo que dificultan o seu control ambiental. A ría de Vigo foi obxecto desde o 2011 dunha sanción da Unión Europea a España por mala calidade na depuración das augas. Devandito apercibimiento non se levantou ata o 2018, cando Bruxelas deu por correcto o funcionamento da nova depuradora, a maior de Galicia, instalada na desembocadura do río Lagares, cuxo custo se elevou a 210 millóns de euros e acabou coas verteduras cíclicas da anterior planta así como dotouse dun novo emisario submarino de 3,7 quilómetros.

Altas concentracións de chumbo na auga, especialmente no interior da ría; verteduras de fecais en Moaña, así como contaminación procedente do río Miñor en Nigrán, son os problemas máis relevantes, ademais dunha alta presenza de lixo nos fondos mariños, que orixina a recollida anual de máis de 4.000 quilos ao ano por parte das confrarías da ría.

 RÍA DE ALDÁN (Cangas)

Non é unha ría exactamete, pois non está formada pola erosión dun río, pero como entrante profundo na costa da ría de Pontevedra, é considerada popularmente como tal. Hío, Beluso e Aldán dan á súa costa e é esta última parroquia onde se rexistran as verteduras de augas fecais directos máis regulares, especialmente no verán. Dita zona soporta ademais unha notable presión residencial nas épocas estivais.

 RÍA DE PONTEVEDRA

Acada 23 quilómetros de longo e ata 40 metros de profundidade. Foi declarada como ría sensible no 2001. Conta con tres espazos protexidos (costa de Sanxenxo, cabo Udra e as illas Ons e Onza). Xera unha facturación en lonxas (2021) de 15,6 millóns de euros e 3,2 millóns de quilos. Conta con zonas de marisqueo a pé nos Praceres (Pontevedra), A Seca e Combarro (Poio), bancos de á boia en Brenxa e Aguillóns (fronte a Lourido), e na canle do río Lérez. 

Seguindo a clasificación da Consellería de Medio Ambiente, conta con 96 praias, e portos e liña de atracada para embarcacións deportivas en Beluso, Bueu, Aguete, Marín, Combarro, Sanxenxo e Portonovo. 

A depuradora dos Praceres, está en fase de ampliación e serve a Pontevedra, Marín, a metade de Poio e polígonos de Bueu e Paxariñas, en Sanxenxo. Pendente de ampliación cun acordo estatal. As parroquias de Samieira e Raxó en Poio verten á ría sen depurar. A ría sofre fallos do saneamento e durante demasiados anos deficiencias múltiples que obrigaron a declarar zonas C no marisqueo. A dragaxe do Lérez e a súa canle leva máis de dez anos pendente de execución,

A polémica xerada ao redor de Ence centra o debate sobre o estado da ría. Ten anulada a prórroga da concesión de Costas para a fábrica de Lourizán por sentenza da Audiencia Nacional, pendente de revisión polo Supremo. A fábrica destaca que cumpre todos os baremos ambientais e requisitos que lle impón a lexislación estatal, europea e autonómica. A contiunidad ou non en Pontevedra é obxecto de forte controversia en a comarca.

RÍA DE AROUSA

É a maior das rías galegas en volume e superficie. Chega a 25 quilómetros de lonxitude. Nas súas augas atópanse máis de 2.200 bateas de mexillón (unhas 3.300 en toda Galicia) e o número de pérmex de marisqueo a pé é de 1.645 (son 3.676 en toda a costa). Aínda habería que sumar aquí outros sectores, como o do marisqueo á boia e a pesca de baixura, dedicada á extracción de todo tipo de especies. Estes datos evidencian a importancia dunha ría famosa polo seu mexillón, ameixa, berberecho... pero tamén as súas navallas, algas, vieiras e, desde fai tres ou catro anos, ata as súas anemones.

Pero hai xa uns anos que o sector do mar comezou a notar que as cousas non van ben do toda na ría. Non parece que se trate dun problema de sobreexplotación. As capturas están suxeitas a topes e as confrarías fan importantes esforzos de rexeneración dos bancos marisqueiros, con limpezas e sementas de marisco. Desde hai anos barállanse dúas causas para explicar o paulatino empobrecemento da ría. Por unha banda, a contaminación. Hai déficits no saneamento, obviamente, pero hai tamén unha gran preocupación polo que viaxa ata a ría a través dos ríos Ulla e Umia, especialmente no primeiro dos casos. Encoros que alteran os caudais, verteduras urbanas e industriais, forman un conglomerado que preocupa ao sector, que segue agardando explicacións para fenómenos inexplicables como unha vertedura que converteu en algo parecido a chocolate a auga do Ulla meses atrás.

En canto ao saneamento, hai lagoas importantes. A última gran obra realizada na beira sur da ría foi a depuradora do Grove. Este ano, a Xunta ten previsto facer un notable desembolso para ampliar as depuradoras de Tragove (Cambados) e Vilagarcía, e ao mesmo tempo renovar os sistemas de depuración de Cambados, Vilanova e Vilagarcía con 44,8 millóns de euros. 

Dúas illas da ría forman parte do Parque Nacional Illas Atlánticas (Sálvora e Cortegada), ademais de numerosos illotes. O do Areoso, está ao bordo do colapso, xa que cada verán recibe miles de visitantes que sen ningún tipo de control.

A Xunta decidiu pechar, a petición do propio sector, o banco de libre marisqueo dos Lombos do Ulla. O que ata agora se consideraba pulmón da ría, leva anos de canga baixa. Comezou esta caída libre coa aparición dun parásito (marteilia) que causou unha gran mortaldade ao berberecho, e segue agora con problemas de produción de ameixa. A picada dos Lombos durante varios anos consecutivos provocou que boa parte da flota háxase tido que trasladar a traballar no banco do Bohído, o que provocou o esgotamento deste banco.

RÍA DE MUROS-NOIA

É das que menos días tarda en renovarse, sete días para os seus 125 quilómetros cadrados. As verteduras son o principal problema que afronta unha ría que, segundo os últimos datos de Augas de Galicia, de finais de setembro do ano pasado, soporta 63 verteduras con carga contaminante, a cifra máis alta da comunidade. Isto supón, ademais, un incremento con respecto ao ano anterior.

A ría de Muros-Noia é a principal produtora de berberecho. O ano pasado, a campaña marisqueira pechouse cunha facturación de máis de 12,2 millóns de euros, pero a anterior, unha das mellores, acadáronse os 20 millóns. Este ano, ata o parón posterior ás festas do Nadal, a facturación era xa de 14 millóns de euros.

Hai saneamento nos principais núcleos, a última gran obra levou a cabo en Noia no 2015 cun investimento de catro millóns de euros. Nos anos seguintes realizáronse actuacións de mellora que permitiron eliminar medio centenar de puntos de vertedura, pero preocupa a incidencia das augas non depuradas na vintena de municipios bañados polo río Tambre, que desemboca no estuario noiés.

O berberecho e a ameixa son os principais recursos marisqueiros nunha ría que está dentro de Rede Natura. A desembocadura do Tambre é unha das zonas de especial protección de valores natural. En canto ás zonas de baño, todas contan cunha calidade da auga excelente, segundo as mostraxes realizadas por Sanidade, salvo dúas: Testal (en Noia) e Virxe do Camiño (en Muros), onde hai uns anos prohibiuse o baño polos malos resultados das analíticas.

A posibilidade de que se reactive a mina de wolframio de San Finx, en Lousame, é unha das grandes preocupacións desde o punto de vista ambiental e tamén para o sector marisqueiro. Unha empresa acaba de comprar as minas, e estase tramitando a autorización para a vertedura de auga procedente do baleirado das galerías mineiras, o cal xera unha importante inquietude polas súas posibles consecuencias sobre a biodiversidade da ría.

RÍA DE CORCUBIÓN

O amplo arco que baña desde Fisterra á desembocadura do río Xallas, en Ézaro, sofre deficiencias no saneamento dos núcleos poboacionais de Cee e Corcubión. A finais do ano pasado arrincou o plan para renovar toda a rede e facer unha nova depuradora que deberá estar en funcionamento en cinco anos para mellorar as carencias da ría. Ao fondo da ría, na praia da Concha , está prohibido o baño pola mala calidade das augas e a presenza de coliformes.

RÍA DE CAMARIÑAS E MUXÍA

Está formada pola desembocadura do río Grande e a elas asómanse os municipios de Camariñas, Muxía e Vimianzo. É unha gran enseada con varios recodos e calas. A súa entrada mide aproximadamente unha milla.

Os problemas concéntranse na praia de Area dá Vila, onde tampouco está permitido o baño. En setembro comezaron as obras para recoller as acometidas das vivendas, o que se prevé mellorará a situación.

RÍA DE CORME E LAXE

Situada entre a ría de A Coruña e a de ría de Camariñas está formada pola desembocadura de o río Allóns ao pìe dos municipios de Cabana de Bergantiños, Laxe e Ponteceso.

A contaminación afectaba especialmente á localidade pontecesana tamén por problemas no saneamento, que incidían en a praia de Arnela e tamén polo tanque de tormentas, que ten dificultades para enviar á depuradora toda a auga que hai que tratar cando as choivas son intensas. Nos últimos meses a situación mellorou notablemente.

RÍA DO BURGO ( A Coruña) 

Tras décadas de espera e tras o tirón de orellas desde a UE no 2013 polo estado da ría, o 2021 será lembrado como o ano da agardada dragaxe. En xaneiro licitouse a obra, en xullo adxudicouse e o decembro levaron a cabo os primeiros trámites para dar por iniciada unha intervención na que se investirán 32,2 millóns na execución, 1,6 en servizos de vixilancia e 3 millóns no pagamento das indemnizacións para os 78 mariscadores en activo e para a Confraría de Pescadores da Coruña, que tamén perderá ingresos. Os traballos débense executar en 26 meses e o obxectivo é a mellora da calidade da contorna da ría, favorecer a recuperación e calidade dos bancos marisqueiros, e potenciar os usos lúdicos-recreativos. Actualmente, os lodos restrinxen a capacidade marisqueira e mesmo a canle de navegabilidad, quedando coa marea baixa na súa maioría en seco. A dragaxe permitirá non só mellorar os usos náuticos e aumentar a produtividade marisqueira, senón rexenerar coa area extraída a praia de Santa Cristina, situada na súa desembocadura.

Durante os traballos se dragarán 583.000 metros cúbicos de material con distintos graos de contaminación en 1.100.000 metros cadrados. Foi un estuario danado por anos de verteduras industriais e de saneamento, que deixaron un pouso de contaminación de metais pesados, entre os que se atopan mercurio, cadmio, cobre, chumbo e zinc. O material máis contaminante recollerase en dous recintos que permitirán aumentar as zonas de lecer en Culleredo, coa creación dunha zona verde de 50.000 metros cadrados, e na beira de Oleiros concluirase o tramo de paseo que falta e que permitirá unir o existente na zona de Beiramar co do outro concello ribeirego, Cambre.

A pesar do seu actual estado, a ría ten un gran interese para as aves, xa que se contabilizaron alí un total de 101 especies de aves acuáticas, das que 38 invernan no Burgo.

RÍA DE BETANZOS

A ría de Betanzos mellorou a calidade das súas augas nos últimos tres anos, tras os investimentos en canalizacións e saneamento cos que se intenta acabar coas verteduras contínuos que soportaba, que tiñan unha repercusión directa nos bancos marisqueiros da zona do Pedrido e na praia do Regueiro, en Bergondo, que se pasou un lustro excluída do censo de areais autorizados para o baño debido á contaminación macrobiologica e que no 2021 remontou a unha cualificación de excelente. Con grandes condicións para a navegabilidade, existe un gran número de embarcacións de lecer na zona, aínda que no tramo de Betanzos mantéñense moitas abandonadas nas ribeiras e reclámase a dragaxe da canle de entrada para facilitar o paso a barcos de maior eslora.

RÍA DE FERROL

Suma 17 quilómetros de lonxitude. Coa recente posta en marcha da depuración da Malata, conseguiuse o pasado ano o saneamento integral da ría de Ferrol ao completo, un fito despois dun investimento millonario ao longo dos anos. Con todo, o saneamento non ha ir parello cunha mellora da produción de marisco. Desde fai un par de anos, a produción de ameixa da ría no principal banco marisqueiro da zona, As Pías (un dos máis produtivos de Galicia outrora), caeu en picado. No 2021 colleuse un 80 % menos de ameixa babosa que fai dez anos. 

As confrarías chegaron a parar meses sen traballar pero os bancos non se rexeneran, e achacouse ao patógeno perkinsus a caida, pero a súa presenza baixou, e a ameixa non se recuperou. O sector apunta que coa obra do porto exterior perdeuse en torno ao 50 % do fluxo de auga e á súa vez de area dos temporais dentro da ría; cambiaron as correntes e, á vez, o saneamento tamén lle afecta por como está feito, porque as achegas de auga doce perdéronse.  Tardouse moito en facer o saneamento e a forma de executalo, talvez prexudicou as condicións da ría.

As construcións é outro factor que inflúe no estado da ría: os recheos e infraestruturas como a ponte das Pías, que non favorece o fluxo da auga, e é un hándicap, pois se apozan lodos.

RÍA DE CEDEIRA

A ría de Cedeira arrastra, desde finais dos anos 90, un desequilibrio importante, con movementos de area que afectan á praia (os temporais han ir devorando o cordón dunar) e aos bancos marisqueiros. O Concello conseguiu, por fin, financiamento para rexenerar o areal da Magdalena. O custo do proxecto elaborado polo Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico ascende a 2,3 millóns de euros. No estudo de impacto ambiental previo efectuado por Costas explican a erosión «polo incremento dos fenómenos de resonancia debidos ás obras realizadas no porto, a subida do nivel do mar e a falta de reserva de áridos». Agardan palialo coa construción dun espigón curto para canalizar a desembocadura do río Condomiñas. A ampliación da rede separativa de augas pluviais e residuais levada a cabo nos últimos anos ha mellorado notablemente a calidade da auga.

RÍA DE ORTIGUEIRA

Na ría de Ortigueira, bastante ben conservada, algún estudo detectou «altas concentracións de elementos tóxicos» nos sedimentos da zona de Cariño, que se atribúen aos lodos provenientes da mina de dunita de Landoi. En Cariño aínda queda algunha vertedura de augas residuais, que afecta especialmente á praia da Concha, onde Sanidade adoita desaconsellar o baño.

RÍA DO Barqueiro

O principal problema da ría do Barqueiro, é a acumulación de area. Acumúlanse anos solicitando un estudo sobre a regresión das praias e as correntes, polo impacto nos bancos marisqueiros (hai tempo que apena extráese coquina) e os problemas que xera a falta de calado aos pesqueiros na entrada e saída ao porto. O goberno local, do PP, e a confraría de pescadores tamén solicitou a dragaxe urxente a Portos, que non concretou prazos.

RÍA DE VIVEIRO

Formada pola desembocadura do río Landro e situada aos pés de Viveiro, O Vicedo e Xove, conseguiu encarrilar os problemas de contaminación que lle axexaban e tras once anos acométese a segunda fase do saneamento e constrúese unha nova planta de depuración para Viveiro e Celeiro. Non hai marisqueo na zona, apenas baixa actividade no Vicedo. A rotura dun emisario no porto viveirense eleva o nivel de contaminación na zona.

RÍA DE FOZ

A ría de Foz forma parte da Rede Natura 2000 como Lugar de Importancia Comunitaria e como Zona de Especial Protección para as Aves (ZEPA), ademais de pertencer a a Rede Galega de Espazos Protexidos incluída como Zona de Especial Protección de os Valores Naturais. É un espazo moi valorado para a práctica de deportes náuticos durante todo o ano e presenta un baixo índice de actividade marisqueira. O bum da construción evidenciou carencias importantes en o sistema de depuración de augas residuais, o que levou, tanto ao anterior goberno local como ao actual, a demandar medidas urxentes á Administración autonómica. A finais de 2021, a Consellería de Infraestruturas anunciou a licitación por máis de 12,2 millóns da obra dos colectores e da nova depuradora, que permitirá triplicar a poboación servida e multiplicará por nove a capacidade de tratamento actual. O obxectivo da Xunta é adxudicar o contrato a mediados de 2022 e poder iniciar as obras a finais de ano. Tamén en 2021 volveron transcender as queixas por falta de calado no peirao deportivo Porto Mozo e nos accesos ao porto pesqueiro. Portos recoñeceu a mediados do ano pasado que contemplaba unha nova dragaxe, aínda que incidía en que a tramitación ambiental é complexa. 

RÍA DE RIBADEO

A ría de Ribadeo, como fronteira natural que divide Asturias e Galicia, presenta problemas derivados de que son dúas comunidades autónomas diferentes as que teñen competencias nela. Tratándose dun espazo protexido, declarado reserva natural parcial, Lugar de Interese Comunitario (LIC), humidal Ramsar, zona de especial protección para as aves (Zepa) e reserva da biosfera, na ribeira galega o saneamento concluíuse xa hai anos, pero na franxa asturiana segue sen finalizarse, sendo a gran materia pendente do Principado.

A acuicultura é unha actividade de singular importancia polos cultivos de recoiro do Eo na ribeira asturiana (Castropol), mentres que na de Ribadeo o marisqueo ten unha presenza moito máis testemuñal. En Ribadeo, o maior impacto económico teno no seu porto comercial, polos envíos de celulosa de Ence-Navia, e na náutica deportiva (o porto de Porcillán, cuns 700 amarres, loce a bandeira azul).

Polo lado de Asturias, en Castropol, en Figueras e o porto de Vegadeo, ten as súas instalacións estaleiros Gondán -aspirante a facerse con Fillos de J. Barreras en Vigo-, que precisa de dragaxes periódicas. Ademais, esta empresa promove unha modificación do plan urbanístico de Castropol para ampliar as súas naves que xerou a oposición da Coordinadora Ecoloxista de Asturias. Este colectivo tamén alegou contra outra obra en cernes, a reforma do peirao de Figueras (en Asturias), que financiará o Principado cun orzamento de 3,6 millóns de euros, polo impacto que pode ter, sosteñen, nun espazo delicado como é a ría.

 

As rías soportan a presión da metade da poboación de Galicia

carlos punzón

---

---

---