Unha investigación tras os incendios de Vigo conclúe que as frondosas protexen mellor estas pezas que piñeiros ou eucaliptos
31 ago 2020 . Actualizado á 05:00 h.Os terribles incendios que arrasaron a contorna de Vigo no outono do 2017 arrasaron con practicamente todo ao seu paso. No medio do bosque ennegrecido polas chamas resistiron unhas graníticas testemuñas milenarias. Varias mámoas e petróglifos soportaron temperaturas por amais dos 500 graos, pero só as rodeadas por frondosas como castiñeiros e carballos conserváronse mellor. «Probamos varias técnicas e a evidencia que sacamos foi que estas especies arden máis dificilmente e protexen as estruturas patrimoniais», di Jorge Sanjurjo, investigador da Universidade da Coruña que, xunto a profesores das tres universidades galegas e membros do CSIC, acaban de publicar un estudo sobre os efectos do lume nestas xoias rupestres.
O lugar escollido para iniciar a investigación foi Coruxo, en Vigo, unha das zonas cero da onda de incendios que consumiu 49.000 hectáreas en Galicia. O estudo de campo contou cos tres elementos que querían observar: áreas de matogueiras, de eucalipto e de frondosas. «Collemos mostras de rocas na superficie pegadas a petróglifos ou mámoas», apunta o profesor da UDC e investigador do Instituto Universitario de Xeoloxía.
Unha das primeiras conclusións é que a feluxe parece causar maiores estragos no granito que as altas temperaturas. O outro grande achado foi que os materiais en zonas de frondosas estaban menos danados, polo que os carballos e castiñeiros actuaron como cintos protectores. «O estudo é un punto de partida, pero convén catalogar os moitos petróglifos que non se identificaron aínda polo risco de que se perdan cos incendios», avisa Sanjurjo.
Menos de 3.000 descubertos
A Consellería de Cultura e Turismo ten inventariados 2.990 petróglifos, máis da metade na provincia de Pontevedra, onde se catalogaron ata a data 1.746. Pero o número destas reliquias milenarias podería ser aínda maior. Na Asociación para a Defensa do Patrimonio Galego (Apatrigal) calculan que os montes galegos esconden entre 7.000 e 8.000 petróglifos, polo que aínda quedan por descubrir, a día de hoxe, máis do 60%. «Hai ano e pico presentamos na Consellería 250 novos petróglifos só no concello de Cualedro. Non estaban inventariados. Démolos xeorreferenciados, con fotos de todos eles», explica Carlos Henrique Fernández Coto, presidente da asociación.
Cultura carece dun departamento encargado de rastrexar os concellos para explorar novos achados, pero advirte de que si «impulsa e apoia» proxectos destinados a facelo. Como exemplos, a Xunta cita os casos do castro de Viladonga, en Castro de Rei; a Cova Eirós, en Triacastela; ou, o campamento romano de Ciadella, en Sobrado dos Monxes. Si existe un equipo de traballo dedicado a rexistrar todos os bienes descubertos e revisar as fichas de patrimonio arqueolóxico. Para Fernández Coto, os esforzos desde a consellería son insuficientes. Propón que Cultura debería contar con, polo menos, vinte arqueólogos dedicados a traballar de campo para localizar os petróglifos e sinalizalos, non só para o turismo, senón para resgardar este patrimonio «tan sensible e vulnerable». «Tamén é importante protexer a contorna, que non haxa eucaliptos para evitar incendios», apunta.
Polos montes galegos pasean decenas de voluntarios e entusiastas dispostos a rescatar do esquecemento as milenarias pezas. «Onde ven unha rocha potente saben que hai 4.000 anos había xente que expresaba aí o que coñecían: os animais que cazan, figuras xeométricas, o cosmos... Facíanse coa alma do territorio», expón o presidente de Apatrigal. Sobreviviron catro milenios de abandono polos profundos surcos trazados no duro granito e salváronse do vandalismo porque «non se ven facilmente». Ademais de esconderse nos bosques, a maioría de petróglifos só son perceptibles ao principio e ao final do día. «Cando hai sol non se aprecian e, cando chove, a xente non vai ao monte», conta.
Sen un mapa que os localice e coa maioría sen catalogar, as obras rupestres quedan expostas a ser destruídas polo lume ou a acción do home. «Pode pasar alguén cunha máquina forestal por riba dun petroglifo por non saber que esta aí. Pasa coas mámoas tamén», lamenta.
O esforzo desde Dodro
Os concellos apenas teñen recursos para atender o seu patrimonio. Menos dunha decena dispoñen dunha concellaría dedicada a salvalo. Un deses concellos é Dodro, na comarca coruñesa do Sar, onde o cambio de goberno nas eleccións municipais do ano pasado permitiu crear unha concellería de Patrimonio e Cultura. «Acabamos de inaugurar a sinalización do patrimonio arquitectónico e imos restaurar un hórreo único en Galicia», presume o responsable da área, Xoán Xosé Vicente.
É a segunda vez que contan con esta concellaría, tras unha breve experiencia hai dez anos. Nese momento aprobouse un plan de ordenación municipal que inventariou todo o patrimonio de Dodro. «Os concellos pequenos temos moitos problemas porque non hai axudas para este tipo de actuacións. Nós conseguimos unha subvención de Turismo, para promoción, pero non hai específicas para a protección do patrimonio», critica.
En concellos cun censo de veciños similar, ao redor de 2.800, di que «prima o asfaltado de pistas». Avisa de que en Dodro tamén o fan, pero sen descoidar o histórico legado que se asinta no seu territorio: «Nós non o esquecemos».
