A repoboación nas Neves e Chandebrito non acada o 1,5 % do ardido no 2017
O rastro dos peores incendios da década aínda é moi visible nos seus epicentros
Redactor
Desde a paraxe que chaman As Ventaniñas gózase dunha vista magnífica da cidade de Vigo ata a ponte de Rande e máis aló. Víctor Vidal, presidente da comunidade de montes de Chandebrito (Nigrán) levounos ata alí para mostrar como repoboaron unha superficie de tres hectáreas cunhas 2.000 árbores. Foi unha iniciativa de WWF, a última dunha longa lista de colaboracións para paliar dalgún xeito a traxedia do 15 de outubro de 2017. Aquela tarde, As Ventaniñas e o resto da parroquia eran o corazón do inferno. Ardeu todo e ao mundo encolléuselle o corazón coas imaxes do máis pavoroso incendio que se lembra nun país onde as chamas non son tan estrañas.
Na parroquia de Chandebrito arderon aquel día non menos dun millón e medio de árbores. Piñeiros na súa maioría. Pero tamén eucaliptos e carballos. En dous anos achegáronse a Chandebrito escolares de diferentes puntos de Galicia, de Madrid, Cantabria, Asturias ou León. Viñeron excursións e ata os clientes dunha barbería de Ferrol achegáronse a plantar árbores. Colaboraron empresas e administracións e, por suposto, tanto a comunidade de montes como os veciños comprometeron importantes cantidades. En total, algo máis de 20.000 árbores replantados. Se se enfrontan ao millón e medio que arderon, a taxa de repoboación vai por un 1,5 %. Nas Neves, a proporción é moito menor. O lume percorreu aquel día 50 dos 65 quilómetros cadrados que ten o concello e levou por diante case toda a súa masa forestal. Alí hanse replantado ao redor dunhas 11.000 árbores.
Rexeneración
A pesar dos esforzos dos veciños, un percorrido pola parroquia mostra aínda máis árbores mortos que vivos. «O que chama a atención é a cantidade de traballo que aínda queda por facer -reflexiona o alcalde de Nigrán, Juan González-, con todo o que xa se fixo». Os signos da destrución aínda están presentes aínda que en dous anos a vexetación cubriu de toxos e de herba a maior parte do territorio afectado polo lume: «Aquí limpamos na primavera», sinala o presidente dos comuneiros nunha zona onde intentan saír adiante dúas hectáreas de pequenas árbores de especies moi variadas entre as que non se atopa o eucalipto. Calcula Víctor Vidal que, de todo o labor de recuperación ambiental que se levou a cabo en Chandebrito, la achega pública rolda o 20 % O resto correu a cargo de particulares e empresas.
Non todo foi malo. Na parroquia din que o lume espertou unha mentalidade nova, unha reforzada solidariedade: «Sabiamos que había que facer algo co monte. Esta desgraza foi o xeito de pólo en marcha».
O oportunista eucalipto brota espontaneamente
Fronte á aparente fraxilidade da maioría das árbores que se han ir plantando nas zonas arrasadas polo lume, destaca o vigor co que brota o eucalipto, sen que ninguén, por certo, o teña plantado. Non fai falta. Mentres que a repoboación con especies autóctonas requiriu o traballo de voluntarios e profesionais, o eucalipto naceu pola súa conta. As súas sementes son moi resistentes e a súa capacidade reprodutiva, sempre asombrosa. De maneira que, baixo as cinzas e a calor dos incendios, os eucaliptos brotaron e, dous anos despois, elévanse xa por amais dos dous metros.
Nalgunhas zonas de Chandebrito, os primeiros brotes foron arrincados para evitar que o eucalipto se apropiase de zonas cuxa repoboación foi coidadosamente planificada. Pero volveron a nacer e, con só nove meses son xa significativamente máis altos que os plantones doutras especies, colocados en cilindros que os protexen do vento e os animais, ávidos devoradores de brotes verdes. Ao eucalipto dálle igual, sobreponse a todo.
Na comunidade de montes de Chandebrito queren que a presenza do eucalipto, que tanto fixo por estender os incendios do 2017, sexa a mínima posible: «Pero hai propietarios que están desexando que vos que aínda teñen, recupérense», comenta Víctor Vidal, presidente dos comuneiros. É o debate que non cesa sobre unha especie que xera tantos afectos como odios. En Chandebrito, ademais, temen polos seus acuíferos se o eucalipto acaba por apropiarse do monte.
Arrincando ao invasor
Nas Neves, onde o fenómeno é idéntico, leváronse adiante xa varias xornadas de deseucaliptización para evitar que a especie invasora se apodere dunha superficie na que agora o que hai, basicamente, son árbores mortas e pequenas plantones que intentan sobrevivir.
Considera Víctor Vidal, que se non se actúa con determinación, o panorama acabará sendo peor que antes do incendio: «Antes, a masa principal era de piñeiros. Se non actuamos, acabará sendo de eucaliptos». En oito anos, as especies autóctonas que hoxe apenas asoman polas proteccións que teñen un metro de altura, xa serán arbustos capaces de ofrecer froito. Para entón, os eucaliptos nados de forma espontánea, superarán xa os 10 metros de altura. E deixarán a súa semente.
As árbores mortas caen cada día nos viarios das Neves
Para Óscar González, concelleiro de Medio Ambiente do concello das Neves, os incendios do 2017 seguen sendo un problema con consecuencias diarias: «Temos que retirar árbores case cada día». Polo concello o lume pasou como unha praga arrasando practicamente toda a súa masa forestal. Dous anos despois do desastre, o concello está cheo de árbores mortas, de estacas que parecen árbores invernais en pleno verán. E que acaban caéndose cando sopra o vento ou cando sinxelamente, xa non aguantan máis.
Nas Neves, a maior parte da repoboación que se levou a cabo partiu da iniciativa privada. Especialmente dunha empresa chamada One Oak, que cedeu 10.000 árbores o ano pasado e que foron plantados por voluntarios en diferentes puntos do concello. Están en negociación outra importante cantidade de árbores que unha empresa holandesa quere ceder ao concello para paliar o exceso de contaminación na súa actividade industrial. Pero iso aínda está no aire: «Eu non verei ou concello como estaba antes do incendio», admite o edil, que aínda non cumpriu os 40: «Querer un crecemento rápido, ten que ser con eucaliptos. Pero preferimos pensar non longo prazo».
Unha lingua de lume
Preto da estación do tren levántase a fábrica de madeira Viaria. Por alí o lume pasou con semellante virulencia que calcinou as instalacións por completo. A fábrica está a piques de abrir de novo, pero na súa contorna permanecen algunhas das testemuñas daquel desastre. Entre eles, un dos camións da empresa, totalmente calcinado: «Temos a maquinaria por se se puidese aproveitar algunha peza cando empecemos de novo, pero é todo chatarra», admite un responsable da empresa. Non lle fai falta o camión para lembrar o que ocorreu aquel día: «Desde aquel eucalipto —sinala— saíu unha lingua de lume que entrou na nave como un soplete. Non esquecerei na miña vida». A empresa aínda preitea coa aseguradora para recuperar parte do perdido mentres se afana por reiniciar canto antes a súa actividade. Dous anos non foron suficientes para borrar a pegada do lume neste concello, nin sequera para disimulala: aínda quedan máis restos da destrución que imaxes de vida. A natureza recomponse rapidamente en Galicia, pero ás veces, a agresión é tan intensa, que a recuperación se complica.
Os petróglifos da Coutada, unha consecuencia positiva
Os lumes de outubro de 2017 deixaron, por incrible que pareza, algunha consecuencia positiva. Non só a toma de conciencia por parte de moitos cidadáns. Tamén cousas máis tanxibles como os petróglifos achados na paraxe das Neves chamado A Coutada. Alí, sobre unha pedra inclinada, apareceron uns gravados que foron cualificados como o maior achado de arte rupestre dos últimos 20 anos. O conxunto está en fase de estudo pero, de momento, mostrou xa figuras de máis de trinta cabalos que, de acordo con algúns expertos, demostran que era o animal predominante na época en que foron gravados e non os cervos, como se cría ata agora. Está prevista a súa futura musealización.
