Conservei durante anos unha peseta rubia coa faciana de Franco desfigurada polas rodas dun tren. Era un xogo bastante frecuente —hoxe inimaxinable, por sorte— entre os rapaces que medramos ao pé dunha vía férrea: deixar unha moeda sobre os raís e agardar, convenientemente agochados, a que o paso dun convoi procedese a esmagala. O resultado adoitaba ser unha peza irrecoñecible, convertida por arte de maxia nunha especie de antigüidade recuperada dunha escavación arqueolóxica, co perfil descomposto dun militar que seica ascendera a caudillo de España pola graza de Deus. A escena daquel entretemento temerario volveu estes días á miña cabeza, agora que conmemoramos os cincuenta anos da morte do ditador. Escribiu Manuel Vázquez Montalbán que a nostalxia é a censura da memoria: un seleccionador de imaxes interesado, nada neutral. Sucede tamén que as engrenaxes do tempo operan con cadencias desconcertantes, a medio camiño entre a burla e a solemnidade. A aqueles cativos que enredabamos libres polas vías, entregados a unha perigosa forma de numismática, o final da ditadura parecíanos un episodio antediluviano, perdido nalgún moble vello da historia. E a realidade era que apenas pasara un lustro dende o pasamento do militar, instalado nun lugar moi sinistro ao que chamaban Valle de los Caídos. Aos rapaces de hoxe, que comezan a transitar pola vida metidos no vagón do algoritmo, sepáraos máis tempo do suceso: este medio século que non impide, en boa parte deles, unha idealización crecente de Franco. Non paro de ler que aumentan as apostas xuvenís por un réxime político coa liberdade en corentena, dirixido por masculinidades marciais. E cada vez que o fago, entre a perplexidade e o desasosego, penso naquela moeda esmagada que perdín, reliquia dun país que saíra vivo do 23-F para retomar unha democracia á que tantas veces lle vemos as costuras. Achácanlle o branqueo franquista á propaganda nefasta de TikTok, consumida en masa polos novos, e á pulsión reaccionaria que percorre o mundo nos últimos anos, cos tech bros de Silicon Valley á cabeza. Que desencaixado está todo. Lembro que cumpría ter moito coidado cando apañabamos as moedas das inmediacións da vía, despois daquelas fazañas absurdas que agora me provocan calafríos. O metal queimaba na xema dos dedos como acabado de saír da forxa. Igual ca este presente árido e incomprensible, cada vez máis abrasador.