A última obra do escritor xaponés, homenaxe a músicos que lle emocionan desde adolescente, exalta a influencia que desde hai cen anos ten este xénero sobre a narrativa ou o cómic
20 jun 2025 . Actualizado á 05:00 h.É realmente difícil entrar no mundo de Julio Cortázar se un non lle mete o sentido do oído a Rayuela. Polas páxinas dese quebracabezas da narrativa universal escoita jazz dos anos 50 e 60 interpretado polas rúas de París e de Buenos Aires. Pero tamén se percibe ese jazz polas de Tokio cando quen pon a firma é Haruki Murakami. Hai saxos desatados, hai improvisación, hai miradas de complicidade desde o piano ata o baixo, hai fume en todas esas obras. O jazz é un xénero que desde hai cen anos axita transversalmente a ningúns dos grandes creadores universais, da narrativa ao cómic, e incluso á autobiografía: imposible ler a vida en primeira persoa de Malcolm X sen entender como se movía o Harlem daqueles anos, e como lle marcou a música que saía daqueles rebeldes negros.
Pero volvamos a Murakami. O ritmo dalgunhas das súas novelas parece levar o compás da sesión nocturna dun club. Desde adolescente, músicos como Mel Tormé, Lester Young ou Chet Baker foron a banda sonora do xaponés. Un disco do baterista Shelly Manne, My fair lady, foi o seu acompañamento mañá, tarde e noite cando comezaba a afeccionarse ao jazz, antes de cumprir ese anhelo de ter o seu propio local en Tokio no que pór estas composicións sen descanso, entre whisky e whisky, e dar oportunidade a algúns músicos para que tocasen. O sinal que lle foi deixando o jazz contouno en De que falo cando falo de correr —en realidade, nesa obra o que quería explicar era a súa afección ao running, pero vai improvisando na escritura como unha jam session—, e anos despois o magnetismo que sente por algúns compositores, cantantes, instrumentistas... expúxoo moi ben en Retratos de jazz (Tusquets), o seu último traballo. Son algo máis de medio centenar de perfís de figuras moi recoñecidas do xénero, ilustradas por outro amante do xénero, o seu amigo Makoto Wada, con mellor ou peor precisión, pero cun estilo moi claro e unha cor moi característica. E complétase cunha recomendación de álbum ao final de cada personaxe. Murakami non se cingue á biografía de cada un, senón que explora na súa memoria para recuperar que significou para el, por exemplo, a primeira vez que escoitou a voz de Nat King Cole ou a Charlie Parker. Ou como se achegou ao jazz moderno cun concerto de Art Blakey en 1963. «Supoño que aquela noite —rememora— non cheguei a entender apenas nada da música que estaba a escoitar, era dunha complexidade extraordinaria para alguén como eu, que se limitaba a escoitar rock and roll».
Retratos de jazz é unha selección moi persoal (está Miles Davis, si, pero non Coltrane), onde Murakami non esquiva as sombras de moitos deles (as súas adiccións, principalmente), e que funciona como un manual estupendo para montar unha longa escoita dunha música hipnótica, sempre innovadora e dificilmente repetitiva. «Non me resulta doado escribir sobre jazz, trátase de algo demasiado íntimo», confesa. E é á vez unha longa lección para comprender como se move o mundo de Murakami, un dos mellores escritores dos últimos 40 anos.
Máis atrás, o jazz penetrou de cheo noutro xigante. Como sucede con Murakami, para entender mellor a forma de moverse na escritura de Julio Cortázar hai que mirar ao jazz. Rayuela (coa súa propia versión en disco, Jazzuela) é o caso máis popular. Pero o máis recoñecible posiblemente sexa O perseguidor, un conto sobre a destrución de Johnny Carter, trasunto sen dúbida de Charlie Parker, adicto, medorento e talentoso a partes iguais. Unha xoia condensada nunhas poucas páxinas. O descenso ao inferno dunha figura do saxo, furada pola heroína e vítima de mil pantasmas e outros tantos oportunistas. Hai versión ilustrada por José Muñoz.
E aínda máis atrás que Cortázar, o jazz xa foi a inspiración de Francis Scott Fitzgerald para montar unha das grandes historias da cultura norteamericana, a dO gran Gatsby. Aquí están as orixes do jazz, intuíndo as big bands e os grandes directores de grupo, aqueles que foron marcando os anos vinte do século pasado.
Así que grandes relatos escritos no Xapón, en Europa ou nos Estados Unidos atravesados por un xénero vivo que inspirou outras notables narracións. Pero tamén deixou outros traballos intermedios. Tres suxestións finais. Unha narrativa na liña dos contos de Cortázar: Pero fermoso, de Geoff Dyer. Por aquí desfilan, con maior ou menor verosimilitud, Lester Young, Bud Powell, Charlie Mingus, Chet Baker, Ben Webster, Thelonius Monk e Art Pepper. Impagables. O título é a súa declaración.E dous cómics: o álbum Hate jazz, de Horacio Altuna, con tres vidas cruzadas pola música e cun final de altísima voltaxe; e Jazz Maynard, a longa serie de Raule e Roger Ibáñez que mestura clubs e noir, cunha calidade extraordinaria. Tamén hai fume, de cigarros e de pólvora.