Cando Ferrol se rajó en 1910: «Foi o máis devastador terremoto rexistrado en Galicia»

A terra tremeu. E Ferrol axitouse. Ocorreu en 1910, no terremoto máis intenso rexistrado en Galicia. Así o relatan as crónicas xornalísticas da época: «Houbo rotura de cristais e louza, houbo pánico, con fuxida de xente ás rúas e de gando polos campos, ao que puido contribuír o ruído sísmico que o acompañou... análogo ao producido por un muro ao derrubarse». Non se pode determinar a súa magnitude, pero si a súa intensidade (descrición cualitativa dos efectos): de sete na escala de intensidade Mercalli. Por pór un exemplo, o seguinte terremoto máis importante despois de Ferrol foi o Triacastela en 1997: cunha intensidade seis, e 5,2 de magnitude na escala de Richter (a maior magnitude das rexistradas en Galicia).

O xeólogo Fran Canosa, un dos impulsores do Xeoparque Cabo Ortegal, acaba de vivir en primeira persoa un movemento sísmico aínda maior en Marrocos : cunha magnitude de 6,8 e polo menos 2.900 mortos ata o día de onte. «A intensidade mídese nos danos materiais, e a magnitude é un valor numérico segundo a enerxía liberada», explica. No caso do terremoto de Ferrol do 24 de novembro de 1910, «é considerado o máis devastador na historia de Galicia, o máis intenso e forte dos rexistrados aquí». Produciuse nunha zona de plataforma «baixo o mar, son terremotos en fallas que temos na plataforma continental e formadas durante a oroxenia alpina (o período xeolóxico máis recente na formación das montañas, e no que aínda estamos)». Exemplos de fallas terrestres próximas témolos nas Pontes ou en Meirama, «onde se formou o carbón».

En Marrocos, «é o resultado da rotación de África porque se está abrindo o Corno de África e o mar Vermello nun proceso que xa leva millóns de anos producíndose, e por iso tamén sentimos os movementos sísmicos na Península Ibérica». O xeólogo Fran Canosa observa que «todo o planeta móvese continuamente como un puzzle, a enerxía vaise acumulando nesas fracturas, as fallas teñen pequenas curvaturas onde hai friccións e a enerxía acumulada móvese en forma de terremoto».

De regreso a Ferrol en 1910, «esa falla acumulaba moita enerxía e como levaba moito tempo sen pequenos terremotos liberouse todo nun movemento sísmico, o máis intenso de Galicia».

Afectou a todo o golfo Ártabro, sobre todo a Ferrol pero tamén á cidade da Coruña. Xa entón os terremotos rexistrábanse «con sismógrafos que soían estar nun edificio institucional como a universidade». Sobre o impacto, os xornalistas da época falan, segundo recompila este xeólogo residente en Valdoviño, de «fortes temblores, edificios nos que caeu a mampostería e zonas afectadas en Lugo».

Alumnos rompendo vidreiras

Outros diarios da época, como o desaparecido Ideal Numantino, indican que aquel terremoto de 1910 sentiuse con forza en Santiago de Compostela. «Ás dez da mañá hanse sentido dúas violentas sacudidas polo tremor de terra. O muro da escola gretouse por algúns lados. Os alumnos que se atopaban dentro das aulas romperon as vidreiras pretendendo saír ás rúas. Os profesores disuadiron dos seus propósitos aos discípulos», rezaba a noticia. Outro xornal, O Popular, conta o impacto do terremoto ferrolán en Vigo: «En moitas casas caer ao adoito infinidade de obxectos, abríronse as portas e paráronse os reloxos. O pánico da veciñanza foi indescritible».

Semellante terror xa se viviu con máis forza en 1755 nun sismo que non se orixinou en Galicia, polo impacto do chamado Gran Terremoto de Lisboa: un dos maiores da historia para o que se calcula que puido chegar a 9 graos na escala Richter. Foi acompañado dun tsunami de 15 metros en Portugal. «Aínda que o epicentro non foi en Galicia como o de Ferrol si que tivo un grandísimo impacto, pero non había unha gran densidade de poboación na costa galega e os portos estaban en certo modo protexidos», indica Canosa.

O xeólogo recalca que «podemos dicir que Galicia non é unha zona sísmicamente activa, atópase nunha situación de transición xa que non estamos no borde da placa ibérica (sur da Península) e por iso temos a garantía de que non haberá grandes terremotos». Nun posible maremoto asociado a esa placa ibérica «é bastante improbable que chege á nosa costa, a configuración da nosa costa é perpendicular e non paralela a ese borde». En Algarve ou Andalucía o impacto sería maior.

Conclúe Canosa que «podemos estar tranquilos porque estamois moi lonxe do borde desa placa ibérica, é moi improbable que se repita un terremoto como o de Ferrol que foi moi excepcional ao igual que foi excepcional o de Triacastela».

---

---

---