O encaixe institucional do ex xefe do Estado tras a súa abdicación foi imposible
13 dic 2020 . Actualizado ás 17:57 h.«Os actuais son tempos de gran esixencia. Agárdannos moitas dificultades pero tamén nos apoian sólidos valores que nos fan sentirnos orgullosos de ser españois, e un pasado recente de superación que nos serve de estímulo». Estas palabras pronunciounas don Juan Carlos na Noiteboa de 2011. Son as que Zarzuela elixiu no seu día para o encabezamiento onde se almacenan discursos históricos, imaxes e actos do emérito. Como membro -non activo- da Familia Real respéctaselle o seu lugar na web de Casa Real. Xunto ao título honorífico de rei, o único privilexio do que hoxe goza. Hai xa anos que o castelo de naipes que levantou durante décadas veu abaixo.
Foi naquela mesma intervención na que, sen nomealo, sentenciou a Iñaki Urdangarin. Don Juan Carlos avogou polo comportamento exemplar para os representantes públicos e sinalou á xustiza, «igual para todos», como destino para quen se saltan a lei. O caso Nóos foi só a punta do iceberg que golpeou de cheo á Monarquía. Porque meses despois, o entón xefe do Estado derrubouse en Botsuana. Aquela caída cambiouno todo. De pouco serviron as súas desculpas - «síntoo moito, equivoqueime e non volverá ocorrer»-. O safari para cazar elefantes en compaña da que fora o seu amante, Corinna Larsen, colocouno na casa de saída da abdicación. Consumouse o 19 de xuño de 2014.
«Non pensa no ben de España»
Durante o seguinte lustro, Felipe VI , impulsor de «unha monarquía renovada para un tempo novo» -como proclamou o día que asumiu a Coroa-, tivo que facer xogos malabares para desvincular á institución que representa dos asuntos privados do seu pai. A misión resultou imposible. Os parches de nada serviron. Don Juan Carlos, lonxe de ser un activo para a Casa Real, converteuse nun lastre. Din fontes da contorna de Zarzuela que hai xa tempo que deixou de servir á Coroa, que «non pensa no que pode ser bo para don Felipe nin para España». Na súa carta de despedida, o 3 de agosto, don Juan Carlos negaba a maior: «Guiado polo convencemento de prestar o mellor servizo aos españois, ás súas institucións e a ti como Rey , comunícoche a miña meditada decisión de trasladarme, nestes momentos, fóra de España», escribiu. As palabras e os feitos son contraditorios.
O rei non pensa pronunciarse
A ruptura entre pai e fillo é un feito. Como a foi entre don Felipe e a súa irmá Cristina. A ela desposuíuna en 2015 do título de duquesa de Palma. Ao emérito, a quen nunca se lle atopou encaixe coa substitución na xefatura do Estado, apartouno primeiro da axenda real e fai nove meses repudiouno publicamente, ao renunciar á herdanza que puidese corresponderlle e retirándolle a asignación.
A aquel duro escrito do 15 de marzo, que chegou como resposta á aparición de don Felipe como beneficiario de dúas fundacións obxecto de investigación -o seu nome xa foi retirado de ambas as- remítese Zarzuela cada vez que se sonda a opinión do rei sobre os asuntos xudiciais que afectan o seu pai. O monarca, manteñen fontes ben informadas, xa dixo todo o que tiña que dicir. Nin sequera púidoselle arrincar unha palabra cando en agosto don Juan Carlos puxo rumbo a Abu Dabi. Felipe VI é inflexible e actúa con contundencia contra todo aquilo que poida danar á institución que representa.
O desexo de volver do anterior monarca choca coa posición de Moncloa e Zarzuela
D. Guadilla / BILBAO
Na misión de salvagardar á Coroa, Felipe VI atopouse cun aliado que a priori podería cualificarse de inesperado: Pedro Sánchez. «A Monarquía non está en cuestión. Xúlganse persoas, non institucións», repetiu o xefe do Goberno en varias ocasións, a última este mércores, poucas horas despois de que o emérito comunicase, a través do seu avogado, que regularizara a súa situación fiscal polo uso de cartóns opacos, para evitar así unha causa xudicial. O que parece complicado é que o caso se dea por pechado antes de primavera. Por iso é polo que resulte chocante que o rei emérito teña trasladado aos seus achegados o seu desexo de regresar este Nadal a España, ao entender que o seu horizonte xudicial aliviouse. Porque, a estas dilixencias, a súa suman a da doazón de 65 millóns de euros a Corinna Larsen e outra, en estado embrionario, pola aparición dunha conta nun paraíso fiscal. O seu desexo de regresar choca de cheo coa posición do Goberno e co mutismo na Casa Real. Desde Moncloa din que ha de ser don Felipe quen medie para convencer o seu pai do contraproducente que sería o seu regreso a España, máis cando un sector do Executivo non oculta o obxectivo de instaurar, máis pronto que tarde, a república como modelo de goberno. Don Juan Carlos faríalle un fraco favor ao seu fillo se se lle ve, por exemplo, navegando por Sanxenxo.
Unha crise que dana a institución, pero non acabará coa monarquía
David Guadilla / Bilbao
«Imos ter que sufrir un longo percorrido de desgustos». Ramón Jáuregui está convencido de que a tormenta que se xerou ao redor do rei emérito non só non amainará a curto prazo, senón que é probable que traia novas desfeitas. Coma se as noticias que están a xurdir sobre as finanzas de Juan Carlos I fosen unha especie de iceberg que oculta os seus maiores perigos baixo a superficie. A cuestión é que danos provocará e se a Casa Real ten marxe para cambiar o rumbo e evitar que a Monarquía sufra danos irreparables. «Todas as solucións son complexas», sostén quen fose ministro da Presidencia e un socialista convencido de que, máis que unha institución, «é a clave de bóveda da nosa convivencia».
A pregunta que se expón durante os últimos meses é en que medida todo o «ruído» que se está xerando acabará por salpicar á propia Monarquía. Jáuregui considera que o «final lamentable» que don Juan Carlos está a dar á súa traxectoria pública «vai danar» á institución e, ademais, embazar o seu «impagable papel» para que España pasase da ditadura á democracia. Pero o que a sucesión de escándalos mine a imaxe non quere dicir que a Monarquía parlamentaria estea en perigo. «Digamos que a Monarquía de Felipe VI está vacinada», afirma, convencido de que o actual xefe do Estado está exercendo o seu cargo «cun sentido da responsabilidade enorme». Un actitude que, na súa opinión, non ten Podemos. «Un pode ser republicano, pero está a actuar cun oportunismo repugnante», afirma.
Nunha liña similar exprésase José Antonio Zarzalejos, xornalista e bo coñecedor do clima que rodea á Casa Real. «A Monarquía sofre unha crise porque é unha institución moi personalizada, e se algún dos seus membros atenta gravemente á dignidade do seu cargo... Pero non se que máis pode facer o actual rei». «É unha crise que Felipe VI pode superar».
Felipe VI , ben considerado
Tanto Zarzalejos como Jáuregui lembran que a maioría das enquisas sinalan que a figura do rei está moi ben considerada pola cidadanía. Mesmo que o desgaste da Monarquía sería relativo. Cando o CIS de novembro preguntou aos españois polas súas preocupacións, a Monarquía só estaba entre os tres primeiros problemas para un 0,3 % dos consultados. Zarzalejos engade outra cuestión para recalcar que a institución non está en perigo. «É un elemento esencial da Constitución». Ou o que é o mesmo, que para cambiar o modelo de Estado serían necesarias unhas maiorías parlamentarias impensables a día de hoxe para pór en marcha un proceso constituínte.
«Agardo que a Monarquía parlamentaria non sufra demasiado porque como forma de Estado creo que é o marco adecuado e é menos conflitiva que unha xefatura presidencialista como a da República», afirma o historiador Juan Pablo Fusi, quen lembra o «papel fundamental» que tivo Juan Carlos I na Transición. A outra cuestión é, e agora que?. Jáuregui fai autocrítica coa «neglixente actitude» que mantiveron durante anos moitas institucións -os políticos, a prensa...- ao non ter controlado mellor o labor do rei emérito. E aí hai campo de mellora. Zarzalejos fala de desenvolver o Estatuto do Rey , establecer controis adicionais... Pero tamén lembra que a Xustiza está a actuar e iso demostra que o sistema está a funcionar. Debe volver Juan Carlos I a España? «As condicións cambiaron a mellor desde que se foi?», pregúntase, e tamén lembra unha cuestión relevante. «Onde iría? Zarzuela non é a súa casa, é a residencia do xefe do Estado».