Ruth e Raquel, enfermeiras rurais: «Ao principio cando chamabamos aos pacientes pensaban que os iamos estafar»
FORCAREI
As dúas profesionais do equipo de Terra de Montes-Campo Lameiro repasan o primeiro ano do servizo, que continuará seis meses máis
16 ene 2024 . Actualizado ás 10:48 h.En xaneiro do 2023 púñanse en marcha en Galicia os chamados equipos de soporte de atención domiciliaria (ESAD). Na área sanitaria de Pontevedra e O Salnés funcionaron durante os doce meses de contrato, sufragados pola Xunta con fondos europeos, catro unidades, cada unha formada por dúas enfermeiras. O servizo, enfocado a zonas rurais, continuará polo menos seis meses máis agora con financiamento do Sergas. Se cando arrincou foron as profesionais Sonia García Buceta e Branca Luaces Ibáñez, do equipo 2 (con base en Arcade), quen contaron como era esa atención nas casas dos pacientes, agora son as súas compañeiras Ruth Juncal Fariña e Raquel Barreiro Ramos, do equipo 1 (con base en Forcarei ), quen fan balance.
A cita con elas é no centro de saúde de Tenorio, en Cerdedo-Cotobade , nunha fría mañá de venres na que o termómetro marca 2 graos e todo está xeado ao redor. No exterior está o Volkswagen Polo rotulado que empregan para os desprazamentos. Ambas as enfermeiras son eventuais no Sergas. Ruth, de Pontevedra e de 37 anos, relata que lle apetecía un cambio e que se animou a probar. «Gústame o contacto co paciente, eu viña de xeriatría e apetecíame a idea de poder achegar algo», di. No caso de Raquel, de 32 e natural de Forcarei aínda que reside en Vilagarcía, chamáballe a atención a asistencia domiciliaria e que se tratase dun proxecto novo.
Durante o pasado ano fixeron 2.451 visitas nas súas casas a usuarios dos ambulatorios de Forcarei, Cerdedo, Cotobade, Campo Lameiro, Soutelo de Montes, Carballedo e Tenorio. Confesan que na recta final do 2023 tiñan moitas dúbidas acerca de que o servizo puidese continuar, polo que están contentas porque creen que se demostrou que a atención domiciliaria no rural é necesaria e pode achegar moito.
Lembran como foron os comezos. «Un dos problemas ao principio cando os chamabamos para concertar a cita era que pensaban que os iamos estafar. Así que decidimos chamar ao centro de saúde para que fosen os enfermeiros de cada consultorio os que os avisasen», comenta Raquel. Aínda que inicialmente o labor das coñecidas como enfermeiras rurais era facer valoracións xeriátricas e identificar necesidades para, de ser necesario, derivar a outras unidades, as súas funcións hanse ir ampliando. «Tamén sacamos carga de traballo aos centros de saúde con analíticas, curas, controis de sintrom e educación sanitaria. Moitos son enfermos crónicos que levan moito tempo nesa situación e o domicilio dá moita información. Tamén falamos cos familiares e coidadores sobre as súas necesidades e dúbidas», explica Ruth. Ás veces toca facer máis de psicóloga con pacientes que teñen unha enfermidade que non ten cura, como a esclerose lateral amiotrófica (ELA). «Nese caso son visitas de cortesía para falar e intentar acougar a inquedanza. Outras veces facemos de intermediarios para xestións con outros servizos do hospital».
Un bo tándem
Recalcan que non só ven a pacientes inmobilizados, tamén a usuarios maiores que viven sos pero que son independentes. Neses casos tamén están en contacto cos servizos sociais dos concellos. Asumiron, así mesmo, a vacinación da gripe e o covid e van facer valoracións na nova residencia de Cerdedo. Creen que os equipos de atención domiciliaria aínda non son moi coñecidos: «Temos que facernos o noso sitio». Ruth e Raquel coinciden en que forman un equipo «moi bo» que se entende coa mirada: «Aínda que vaiamos unha en quenda de mañá e outra de tarde e non xuntas, isto é un traballo de dous, non é unha competición. Creo que é unha das nosas fortalezas».
Subliñan a boa acollida que recibiron nos sete centros de saúde do seu ámbito xeográfico. «Teñen en conta o noso criterio e facilítannos pacientes ao estar todos integrados». A unidade está situada no centro de saúde de Forcarei, pero por cuestión de operatividade o coche téñeno no de Tenorio.
Decenas de anécdotas, desde perderse en Campo Lameiro a saír con mel ou ovos
Os doce meses de traballo deixan na memoria de Ruth e Raquel, enfermeiras por vocación, un bo número de anécdotas e momentos emotivos. Nun despacho do centro de saúde de Tenorio míranse e desvelan algunhas experiencias vividas. Como a de perderse por algunha zona illada de Campo Lameiro e ter que recorrer a unha veciña. «Unha vez unha señora saíu a axudarme porque non atopaba un domicilio. E outra vez xa lle timbré directamente a ela», lembra Ruth, que apunta que en Forcarei si axuda a sinalización das aldeas. O agradecemento das familias do rural pola visita sanitaria tradúcese ás veces nalgún produto: «Nalgunha ocasión saímos con mel ou ovos».
Outras veces o agradecemento ponse por escrito. Como a dedicatoria que a filla dun paciente que faleceu fíxolles por ter estado en momentos difíciles. Tamén elas aprenden leccións de vida. No rural moitas familias envórcanse cos coidados e case aparcan a súa propia vida. «Non os ves enfadados coa vida. E ves familiares, que non son o coidador principal nin o fillo, que tamén se implican. Son actos de amor».
Figura necesaria
Tanto Raquel como Ruth consideran que a figura da enfermeira de atención domiciliaria debería existir e ter continuidade nunha comunidade coas características da galega. Aínda que saben que todo é cuestión de diñeiro e de recursos. «En Europa xa está implantada nalgúns países. Sei que é unha utopía, pero gustaríame que chegase a ser unha figura permanente que formase parte dos equipos dos centros de primaria para facer educación sanitaria e asistencial a pacientes en situación aguda e aos crónicos. Pero para iso necesítase máis persoal», expón Ruth.
Como recibiron nas súas familias o traballo que desempeñan desde hai un ano? «Os meus pais dixéronme ‘Non estarás mellor no hospital?' Pero agora ven que estou feliz e que me gusta», di Raquel. Ruth tamén valora que ao traballar a quendas e ter libres as fins de semana —menos tres sábados ao ano— élle máis doado a conciliación. «Cunha filla pequena e unha nai dependente é unha axuda». Teñen en proxecto dar charlas sobre o manexo do paciente inmobilizado na residencia de Cerdedo e tamén para coidadores sobre nutrición e outros aspectos. Non lles faltan ideas nin motivación.
Os catro equipos da área atenderon a 7.700 pacientes
Os catro equipos de soporte de atención domiciliaria (ESAD) da área sanitaria de Pontevedra e O Salnés atenderon o pasado ano a 4.827 pacientes e, a maiores, revisaron 2.959 historias clínicas, o que eleva o número de usuarios atendidos a 7.786, segundo datos facilitados pola dirección. Os equipos son Terra de Montes-Campo Lameiro; Ponte Caldelas-Vilaboa-Soutomaior; Sanxenxo-O Grove-Meis e O Salnés. O seu horario de atención é, de luns a venres, de 8 a 15 horas pola mañá, e de 14 a 21 horas pola tarde. A subdirectora de enfermería de atención primaria, Silvia Amoedo, destaca o «gran traballo» que están a levar a cabo estes profesionais e subliña que eses datos globais corresponden á actividade acumulada «capturada» do 2023. Pero que as enfermeiras fan moita máis actividade, por exemplo, educación sanitaria a usuarios e coidadores; formación ao persoal que traballa en residencias de anciáns, campaña de vacinación en residencias sociosanitarias e domicilios; ou colaboración co persoal do servizo de atención primaria no que poidan demandar. «Actividade que non se captura, pero realizan», subliña Silvia Amoedo.
Distribución territorial
No conxunto de Galicia creáronse en decembro do 2022 35 equipos de atención domiciliaria formados por 70 enfermeiras. As áreas de Lugo, Burela e Monforte e de Ourense, Verín e O Barco teñen 7 equipos; as de Vigo e da Coruña e Cee, 6; as de Pontevedra e O Salnés e de Santiago e Barbanza, 4; e a de Ferrol, un. En canto á poboación diana do servizo atópanse pacientes inmobilizados sen valoración a domicilio polo equipo de atención primaria nos últimos seis meses e pacientes en residencias sen persoal médico nin de enfermería; maiores de 75 anos con pluripatología e polifarmacia que ingresasen dous ou máis veces nos últimos seis meses; pacientes de alta en HADO (hospitalización a domicilio) e pacientes paliativos e crónicos complexos.