Unha mostra revive a José Ruibal, o escritor maldito pontevedrés de máis fama universal nos anos 60 e 70
CULTURA
O autor está «considerado maldito dentro da literatura española, da dramaturxia española, porque sufriu o franquismo e sufriu a censura», lembra o comisario da exposición, Xosé Enrique Acuña
24 oct 2025 . Actualizado á 09:50 h.Festexando o centenario do nacemento en Xeve de José Ruibal, o Museo de Pontevedra inaugura este venres (ás 19.30 horas) unha exposición dedicada ao autor pontevedrés co propósito de recuperar «unha figura que nos anos 60 e 70 [...] era o escritor pontevedrés vivo de máis fama universal. Como escritor vivo foi dono da obra naquel momento [...] máis traducida, máis representada e con máis presenza nos medios e revistas internacionais de teatro».
O proxecto José Ruibal. Un escritor de centenario, tal e como engade o seu comisario, Xosé Enrique Acuña, fai un percorrido vital «por un autor que foi considerado maldito dentro da literatura española, da dramaturxia española, porque sufriu o franquismo e sufriu a censura». Nel pódense observar dende fotografías en diversas etapas da súa vida ou a ficha do instituto de Pontevedra ata orixinais poéticos, documentos da súa actividade política en Uruguai ou mesmo o manuscrito que escribiu tras pasar polo cárcere de Vigo. Nunhas poucas páxinas, non só deixa constancia do que foi o seu paso polo penal, senón que pon de manifesto cuestións de índole social que aínda, hoxe en día, están de actualidade. Como de actualidade segue a estar outra das publicacións que se poden contemplar na mostra e que leva por título Israel pode ditar a paz?
O certo é que a censura foi, en ocasións, contraditoria coa obra de Ruibal: «Foi moi dura con el ás veces, outras veces lle permitía... obras que estaban prohibidas representábanse en locais relixiosos, porque non podía entrar a censura». Iso si, deixou claro Acuña, as súas dúas obras principais, A máquina de pedir e O home e a mosca, «sufriron o ataque da censura e non se puideron representar ata que chegou a democracia».
O percorrido pola exposición do Museo de Pontevedra é tamén testemuña visual da relación do dramaturgo xa non só coa súa familia, senón con outras figuras culturais e intelectuais do seu tempo. É o caso de Rafael Alberti, con quen, xa na Transición, imitou o paseo que fixera décadas atrás co matador Ignacio Sánchez Mejías na praza de touros da cidade do Lérez, un episodio do que se exhiben as crónicas da época; tamén un gravado feito a man polo escritor de El Puerto de Santa María dedicado ao seu colega pontevedrés.
O certo é que, tal e como precisou Xosé Enrique Acuña, o dramaturgo foi, «sobre todo, recoñecido nos Estados Unidos, no circuíto, sobre todo, universitario, onde deu centos de leccións maxistrais sobre a súa concepción do teatro. Alí foi recoñecido polos grandes hispanistas», que contribuíron a que, entre outras cousas, a súa obra fora traducida a numerosos idiomas.
Ser unha sorte de autor maldito non cambiou coa chegada da democracia a España. Así, Acuña ten claro que a Ruibal lle quedou un «regusto amargo porque cando se creou o Centro Dramático Galego tampouco o tomaron en consideración». Iso si, «o seu último gran éxito foi unha versión de A Celestina, que representou a actriz Amparo Soler Leal».
«O meu pai estaría encantado, pero, como nacemos ateos e herejes, non se vai a decatar», dei a filla
Xosé Enrique Acuña ten claro que a exposición só puido ser unha realidade grazas á implicación da filla de José Ruibal, Ana Ruibal, que lle deu acceso «a todos os materiais do seu pai, tamén a algúns coleccionistas e institucións que federan algunha obra, moi poucas», precisou.
A filla, precisamente, non dubida en afirmar que a exposición é un acto de xustiza cara ao seu proxenitor, ao tempo que agradece a implicación de Acuña: «Foi el quen puxo todo da súa parte. Eu soamente deille o arquivo e nada máis. Non fixen nada máis. A min trouxéronme aquí e aquí estou, pero non teño ningunha relevancia no proxecto», insistiu. En todo caso, mostrouse convencida de que o seu pai «estaría encantado [coa exposición], pero como non cremos, nacemos todos ateos e herejes, non se vai a decatar, pero gustaríalle moito». Nesa mesma liña, Ana Ruibal engadiu que, ás portas da inauguración da mostra, sentíase «moi ben, moi orgullosa del, moi contenta e moi agradecida a Enrique».