O autor vasco despídese do xénero con «Casas e tumbas», un libro no que aparecen os elementos esenciais da súa obra
11 feb 2020 . Actualizado á 00:18 h.É a última novela que vai escribir, un colofón a unha brillante traxectoria que empezou con Obabakoak (1988), Premio Nacional de Narrativa. Considerado o máximo expoñente da narrativa vasca, Bernardo Atxaga (Asteasu, 1951) foi galardoado hai tres meses co Premio Nacional das Letras, que recoñece toda a súa obra. Casas e tumbas (Alfaguara) consta de seis historias entrelazadas, que transcorren entre 1972 e os 2017 —«fragmentos de cintas que viran en espiral»—, e un esclarecedor epílogo no que dá importantes claves da súa obra. «Hai escritores que se valen sempre dos mesmos elementos e dos mesmos motivos. Eu son un de eles», escribe.
-Por que a súa última novela?
-Durante moito tempo cando miraba atrás vía unha recta. Pasaron os anos e é coma se esa recta empezase a curvarse e de súpeto ves a túa vida como desde unha varanda. Unha travesía moi singular, na que empezo escribindo en eúscaro textos de vangarda nun fanzine a principios dos 70, Logo chego a
-Pero seguirá escribindo.
-Antes dos xéneros houbo algo que se chama escribir e ler. Eu sigo escribindo, o que pasa é que teño a convicción de que non debo escribir outra novela porque non teño tempo. Se escribise outra novela non tería tempo para outras cousas. Quero renacer como escritor, explorar outros territorios.
-Por que o título, «Casas e tumbas»?
-Entre a casa e a tumba o que hai é a vida. É do que trato, do esencial, o que pasa entre a vida e a morte.
-Pensou en titular a novela «Fíos de auga entre as pedras».
-Vin a Atahualpa Yupanqui na internet recitando un poema no que comparaba a vida cun río que avanza sobre pedras. Pensei que no canto de río, que dá sensación de poder, fíos de auga, que dá sensación de fraxilidade. Os personaxes, as persoas, son fíos de auga cuxas vidas transcorren entre pedras.
-A amizade é o tema que vertebra a novela.
-A amizade engloba todos os demais afectos. O matrimonio cando funciona ben é a mellor forma de amizade. A amizade é un mundo dentro do mundo, a única forza capaz de saltar por amais das miseria cotiás.
-Do mundo de Obaba, o imaxinario das súas primeiras ficcións, ao de Ugarte. Que cambiou?
-Obaba era o mundo do vello, non existían Marx nin a psicanálise nin o LSD ou a marihuana. Ese mundo derrubouse. A televisión cambiouno todo. Agora mesmo os personaxes que vemos na televisión son tan próximos como o veciño, chámallos polo seu nome de pila. É a nova sociedade, o novo mundo.
-Escribiu historias para esta novela que non chegou a incluír.
-Por que tardo tanto en escribir unha novela? Porque fago cantidade de saídas en falso. Neste libro había capítulos que ían doutra banda, un epílogo narrativo, que era tan sinistro que pensei que ía marcar moito o libro. Supriminos.
-Unha desas «saídas en falso» foi «O soldado que chamou cabrón a Franco», que ía ser unha novela na que tres recrutas ensinan a unha urraca para dicir «Franco, cabrón».
-Fixen dúas versións. Parte, como moitas cousas neste libro, dunha experiencia persoal, de cando fixen a mili no cuartel dO Pardo. Quería escribir un texto cómico e non podía porque asomaba enseguida o duro, o dramático, non conseguín ensamblar as dúas cousas, por iso deixeino cando levaba 80 páxinas escritas. Pero quizá o retome.
-Franco aparece na súa novela como un personaxe secundario no pano de fondo, non aproveita para facer antifranquismo como outros autores.
-Iso podería facelo nun artigo. A ficción non ten esa función. A miña idea é que un escritor de ficción debe seguir o movemento do real. Na miña memoria está que nesa época para os mozos de 21 anos Franco era unha presenza fantasmal, o que cazaba, como unha sombra. Os catro amigos da novela crean o seu propio espazo de liberdade. É unha forma de resistencia á ditadura.
«ETA é o pasado, o esquecemento formar parte do avance»
«Se non fose por Asun non podería escribir», afirma. Asun Garikano é a súa muller e a persoa que traduce e edita os seus libros do eúscaro ao castelán, unha tarefa ardua e difícil.
-Que é para vostede a literatura?
-Pódense distinguir dous mundos, o exterior e o interior, á súa vez formado por unha infinidade de mundos interiores, que é o que me interesa. A literatura é a fenomenología da subxectividade, todos os fenómenos da subxectividade están nos libros de ficción ou poesía e non é posible atopalos na teoría. Hai un exemplo. As autobiografías de Antonio Gamoneda e do historiador Tony Judt. A diferenza é abismal. Judt teoriza sobre cousas xerais, Gamoneda chega á verdade dese mundo interior.
-ETA aparece de forma tanxencial na novela.
-Aparece como o que é, o pasado. Neste tema hai dúas correntes, quen recolle ese pasado como combustible político e o resto da xente, que o ten na mente, que queda nun recuncho da súa cabeza. En xeral, na sociedade o esquecemento forma parte do avance.
-Un dos seus proxectos é un libro sobre os sucesos de Alsasua polos que se condenou a oito mozos por agredir a dous gardas civís.
-Se Kafka entrase en min axudaríame a escribilo. Poderíase escribir como Capote nA sangue frío, un libro moi documentado, ir aos sitios, falar cos personaxes. Pero tampouco teño tempo para iso, afastaríame doutras cousas que quero facer, poemas, cancións... Agora non quero facer un edificio, senón unha cabana. Vou sorprender, empezarei a contar o de Alsasua coma se fose Marcial Lafuente Estefanía, como unha novelita do Oeste que comeza cunha pelexa nun salón. Desa mixtura entre datos reais, Kafka e Lafuente Estefanía, podería saír un libro que elevase o suceso a categoría de alegoría. Alsasua é a metáfora desta época en España, da súa parte tenebrosa.
-Non ten moi bo concepto dos políticos actuais.
-Compórtanse de forma histriónica, xeran crispación, son como os fanáticos dos equipos de fútbol, sobre todo os da dereita.
