Publica a súa segunda novela, «Formas de estar lonxe», na que reflexiona sobre a violencia machista e o silencio
11 abr 2019 . Actualizado ás 20:41 h.No ensaio O eco dos disparos: cultura e memoria da violencia e a novela Mellor a ausencia, Edurne Portela reflexionaba sobre a violencia no País Vasco. A súa segunda novela, Formas de estar lonxe, está protagonizada por Alicia, unha moza vasca que emigra a Estados Unidos para desenvolver a súa carreira universitaria, e Matty, a súa parella, que a somete a uns malos tratos progresivos.
-Ao principio Alicia non é realmente consciente do que está a pasar, non é capaz de percibir como agresións ou control abusivo o que lle está facendo a súa parella. Nese momento de suposto namoramento do principio da relación non é capaz de identificar os sinais que están aí. A pesar de que é unha muller moi intelixente, a súa educación sentimental non lle deu as ferramentas para entender que algo moi negativo está a pasar.
-Ser unha universitaria brillante non a protexe de caer na trampa do maltratador.
-Temos unha idea moi estereotipada da vítima e do maltratador. Sempre os situamos na vida real ou na ficción nunha clase social e un nivel educativo moi baixos. Iso é un estereotipo e un prexuízo de clase. Por iso interesábame situar a Alicia no mundo universitario, que eu coñezo ben, para indagar en como unha muller coa cabeza moi ben amoblada, recursos e unha visión do mundo complexa pode caer nesa trampa. Ten moito que ver cos complexos de culpa e de responsabilidade e todas esas fantasías que nos crea o amor romántico, que me parece un ideal perverso porque coloca tanto ao home como á muller nuns patróns de comportamento que levan a buscar ideais de relación imposibles e daniños para a muller, porque a obriga a unha serie de sacrificios para acadalo, entre eles a monogamia pero tamén a maternidade.
-Alicia normaliza esas situacións e mesmo se sente culpable.
-É moi común en mulleres de calquera formación, clase social ou intelixencia, porque é a educación que recibimos, educámonos nesa responsabilidade de facer feliz ao outro, a base de sacrificio persoal, renderse ao outro completamente e normalizar actitudes que non deberían selo. Pero non é que as normalice só Alicia, senón a sociedade, porque as nosas formas de afectividad apréndense desde a escola ata nos produtos culturais que consumimos.
-A conexión entre as súas dúas novelas podería ser a violencia, machista ou de ETA, e o silencio que se crea ao redor dela.
-É un tema que sempre me preocupou. Eu escribo sobre o que me incomoda e crea malestar. A conexión ten que ver co silencio individual e colectivo, o illamento e a incomunicación que crea, e lévanos a encerrarnos en nós mesmos e non atopar as ferramentas para nomear o que nos está pasando.
-Alicia non llo conta a ninguén.
-A min interésame moito como a violencia, calquera tipo de violencia, abócanos ao silencio. As vítimas de malos tratos, xa sexa físico ou psicolóxico, sobre todo mulleres fortes e independentes como Alicia, senten unha profunda vergoña, mesmo consigo mesmas. Recoñecer que es débil, vulnerable, que che sometiches a ese tipo de humillacións é terrible e contalo significa facelo tanxible. Dar ese paso é moi complicado. Ás veces é unha persoa que tes preto a que cho fai ver e pódeche cambiar a vida.
-Á muller que, como Alicia, non quere ter fillos, séguella mirando como a un bicho raro.
-A explicación que se dá ante unha muller que non é nai é que ou ben non puido bioloxicamente, e nese caso debería adoptar para satisfacer o seu suposto instinto, ou non puido por motivos económicos. Non se concibe que simplemente non desexe a maternidade, convértesche nun procreo da natureza, nun bicho raro, nunha egoísta.
-Que lle parece a xestación subrogada?
-Eu chámoo ventre de alugueiro ou, máis ben, muller de alugueiro. É explotar o corpo da muller.
-Matty non se considera como un maltratador, séntese vítima.
-Si, concibe ao maltratador como alguén que pega á súa muller. Ten unha imaxe do que debería ser Alicia, pero vaise dando conta de que ela non coincide con esa visión. Para forzar que ese desexo se faga realidade, as únicas ferramentas que atopa son o control, a submisión, empequenecer a Alicia, que é un pouco rarita pero xa cederá. É consciente de que non pode traspasar a liña vermella dos malos tratos físicos. Pero o desamparo que crea os malos tratos psicolóxicos, o desprezo e a desvalorización do outro, é tremendo. Algúns lectores hanme dito que o pasaron moi mal porque se viron reflectidos nas actitudes de Matty.
«Van intentar parar o impulso feminista sexa como sexa»
Como Alicia, Portela foise a EE.UU. a dar clases nunha universidade norteamericana con 23 anos. É doutora en Literaturas Hispánicas pola Universidade North Carolina-Chapel Hill e foi profesora de literatura en Lehigh University (Pensilvania).
-Na novela conta casos de violacións na universidade estadounidense que se silencian.
-É un problema endémico. Durante anos estivo moi silenciado, as administracións non quixeron facelo público polo escándalo e porque onde ocorren a maioría das violacións é nas fraternidades, que son estruturas de poder tremendas. Moitos dos seus alumnos ocupan postos importantes no mundo político e financeiro e volven á universidade como parte das xuntas directivas, que o silencian e non permiten investigacións policiais externas. Unha das cousas boas do Me Too é que fixo máis visibles as denuncias e potenciou as investigacións en
estes casos na universidade.
-Pero os estadounidenses elixiron a un presidente machista.
-É que Trump vén dese mundo, eu tiven estudantes que podían ter sido Trump.
-E en todo o mundo crecen a ultradereita e o nacional-populismo, incluída España.
-É a reacción da xente de ultradereita, ultraconservadora, machista, misógina, racista, elitista, a este novo impulso feminista, que en España é imparable por moito que pataleen. Pero vano intentar parar sexa como sexa.
-Que pensa de que haxa partidos que falen de violencia doméstica e non de xénero?
-É inaceptable, porque ademais usan cifras falsas, manipulan a información, van ao peor da afectividad masculina, dicindo aos homes non podedes permitir que vos traten así estas tolas feministas. Están manipulando unha realidade que non se pode negar e facelo crea máis vítimas. Ao final convértense en corresponsables da violencia machista.
-Na novela aparece o aborto. É un dereito?
-É un dereito fundamental da muller decidir sobre o seu propio corpo. Deféndoo por calquera motivo. Supón unha dor e un trauma tremendos, sempre ten consecuencias físicas e psicolóxicas, pero é un dereito.